Canadezen op de Paterswoldseweg

Een nieuwe toekomst

De scene op de foto hierboven speelt zich af op zaterdag 14 april 1945 op de Paterswoldseweg in Groningen, ter hoogte van de Grunostraat en de huidige Verzetstrijderslaan (klik op de afbeelding). Uit de schaduwen valt af te leiden dat het nog vroeg in de middag is. Op de voorgrond zien we soldaten van het Canadese Essex Scottish Regiment, wachtend op wat komen gaat. Erg gevaarlijk lijkt de situatie op dat moment niet, anders zouden er vlakbij hen niet twee burgers middenop de weg lopen. Ook de Canadese officier staat gewoon rechtop, hij kijkt naar een meisje dat in zijn richting rent. Verderop zijn toeschouwers zichtbaar, op veilige afstand gehouden door soldaten. Het witte gebouw op de achtergrond is de tabaksfabriek van Theodorus Niemeijer.

Aan de overkant van de weg stond in die tijd nog de boerderij van Sjobbema - de soldaten houden het zandpad ernaast onder schot - en daarachter lag het Stadspark waar de Wehrmacht zich had ingegraven. Ook waren er in woningen mitrailleursnesten ingericht en hadden zich her en der Duitse sluipschutters verschanst. Toen de Canadezen de dag ervoor vanuit het zuiden de stad binnentrokken werd in de omgeving van deze locatie dan ook felle strijd geleverd, met veel doden en gewonden tot gevolg. Plus heel veel materiële schade. Maar inmiddels was de situatie dus kennelijk redelijk onder controle. Rechts op de foto zien we een zwaar gehavend pand waarin onder andere de kruidenierscoöperatie 'De Toekomst' was gevestigd, na de oorlog werden de restanten afgebroken en kwam er een nieuw gebouw voor in de plaats.

 

 

De prijs van de vrijheid

Ik ben zeer vertrouwd met dit stuk Paterswoldseweg, ik woon er namelijk maar een paar honderd meter vandaan. De oude tabaksfabriek, die sinds kort een andere bestemming heeft gekregen, zie ik elke dag vanuit mijn achterraam. Alles links op beide foto's ziet er tegenwoordig nog precies zo uit als toen, de (niet zichtbare) rechterkant van de straat is de afgelopen jaren zeer ingrijpend veranderd. In 1945 lag dit deel van Groningen nog aan de rand van de stad maar die toestand bestaat allang niet meer, nu ligt de grens van de bebouwing veel zuidelijker en westelijker.

De gevechten tussen de Canadezen en de Duitsers, die als 'De slag om Groningen' de geschiedenisboeken in zouden gaan, duurden van 13 tot 16 april 1945. De stad kwam zwaar beschadigd uit de strijd, grote delen van het centrum werden in puin geschoten (zie video). Aan Duitse zijde sneuvelden 130 soldaten, bij de Candezen vielen 43 doden te betreuren. Ook kwamen 106 burgers om het leven.

Voor veel Groningers was de bevrijding van hun stad uiteindelijk dus een gebeuren met een nogal wrange nasmaak.


©Huub Drenth

 

Ga voor meer informatie over de bevrijding van Groningen naar Wikipedia.

In memoriam Joop Beuker

Joop Beuker, 1921-1944.

Bezoek uit Den Haag

Midden jaren zestig ontmoette ik op een dag toevallig een nicht van mijn opa Jan Welsman. Ik denk dat het omstreeks 1964 was, mijn oma was toen al overleden, en ik was een jaar of elf. Zij en haar man, beiden de AOW-leeftijd inmiddels al gepasseerd, waren bij hem op bezoek. Ko'tje, zo werd ze genoemd, was goed van de tongriem gesneden en sprak met een Haags accent. Ik keek en luisterde met grote verbazing naar haar want ik wist niet dat mijn opa familieleden had die in Den Haag woonden. Op de een of andere manier paste dat niet bij hem, vond ik.

Op weg naar huis vroeg ik mijn vader wie die Ko'tje eigenlijk was. De precieze details van dat gesprek herinner ik me niet meer, zij was ook geen familie van hem, maar ik weet nog wel dat hij vertelde dat Ko'tje een zoon had die in de oorlog door de Duitsers om het leven was gebracht. Waaruit ik onmiddellijk de conclusie trok dat we in onze familie een echte verzetsheld hadden. Weliswaar niet heel dichtbij, een achterneef van mijn moeder, maar toch wel deglijk een bloedverwant. Als ik later op televisie beelden van de dodenherdenking op de Waalsdorpervlakte zag gingen mijn gedachten dan ook al snel naar de zoon van Ko'tje en haar man en stelde ik me voor hoe hij daar heel dapper voor het vuurpeloton had gestaan. Want de kans was immers best wel groot dat ook hij daar als verzetsstrijder door de Duitsers gefusilleerd was.*1

Waalsdorpervlakte, 4 mei 1949.

 

Neuengamme

Jacoba Maria Schultink was de dochter van een oom van mijn opa, en dus zijn volle nicht. Ze was in 1894 in Zwolle geboren en in 1914 naar Den Haag verhuisd. Daar trouwde ze in 1919 met Guus Beuker en kreeg vervolgens twee kinderen, een zoon en een dochter. Dat ontdekte ik onlangs toevallig op de site WiewasWie want voor die tijd had ik geen idee wat haar volledige naam was. Het enige wat ik wist was dat ze in de familie Ko'tje genoemd werd. Dat Martha Schultink, de moeder van mijn opa, een broer had die Jan heette was mij trouwens tot voor kort ook niet bekend, maar door hem kwam ik uiteindelijk bij zijn dochter Jacoba/Ko'tje terecht.

Wat ik nog meer ontdekte was dat de zoon van Ko'tje en Guus inderdaad in de oorlog door toedoen van de Duitsers om het leven gekomen was. Niet door de kogels van een vuurpeloton maar in concentratiekamp Neuengamme, dat in de buurt van Hamburg lag.*2 Op 13 maart 1945 was hij daar gestorven en vervolgens ook gecremeerd. Neuengamme was geen vernietigingskamp met gaskamers, zoals bijvoorbeeld Auschwitz, maar wel stierven er aan de lopende band gevangenen door uitputting, ondervoeding en besmettelijke ziekten. De omstandigheden waren er extreem slecht, terwijl de gevangenen elke dag tien tot twaalf uur zware lichamelijke arbeid moesten verrichten. 'Vernichtung durch Arbeit' heette dat beleid. Vijftig procent van in de totaal ongeveer 100.000 mannen en vrouwen die er vanaf 1938 verbleven overleefde de internering dan ook niet, onder wie Joop Beuker die aan de ontberingen bezweek toen hij nog maar 23 was.

 

 

Kontraktbruch

Het verhaal kreeg daardoor een nogal trieste wending. Officieel woonde Joop in de jaren veertig waarschijnlijk in Groningen, waar zijn vader Guus als opzichter in de strafgevangenis werkzaam was (het gezin woonde op het adres De Sitterstraat 10), maar op 5 augustus 1944 was hij in Den Haag door de Duitsers opgepakt. Via het Oranjehotel in Scheveningen en Kamp Vught kwam hij op 30 augustus 1944 in Kamp Amersfoort terecht. Vanaf daar werd hij op vrijdag 8 september 1944 naar Neuengamme op transport gesteld, waarna er nooit meer iets van hem werd vernomen. Pas in december 1946 werden zijn ouders door het Rode Kruis van zijn overlijden op de hoogte gesteld.

Als reden voor zijn aanhouding staat in een document van Kamp Amersfoort 'Kontraktbruch' vermeld, hetgeen inhield dat Joop Beuker zich aan de Arbeitseinsatz - gedwongen tewerkstelling in Duitsland - had onttrokken. Dit door zich na zijn oproep op een bepaalde datum niet te melden bij het Arbeidsbureau of door zijn werkplek in Duitsland te verlaten en illegaal naar Nederland terug te keren. Mogelijk zat hij bij familie in Den Haag ondergedoken om de baan van zijn vader niet in gevaar te brengen, bovendien kende hij die stad goed omdat hij er was opgegroeid. Ook zijn ouders zouden uiteindelijk weer naar Den Haag terugkeren.

Veel ben ik niet te weten gekomen over Joop Beuker. Hij werd geboren in Den Haag, op 25 augustus 1921. Als zijn beroep staat in de documenten 'zuivelbewerker' vermeld. Hij was niet getrouwd en had ook geen kinderen. Hij was rooms-katholiek en bij de burgerlijke stand stond hij ingeschreven als Joseph Willem Hendrik Johannes Beuker. Joop miste een stukje uit een linker boventand en had een grote moedervlek op zijn borst. Er zijn geen aanwijzingen dat hij in het verzet zat, dus ik denk niet dat zijn naam ergens op een oorlogsmonument te lezen valt. Wel weet ik zeker dat zijn ouders, en ook zijn zus, de rest van hun leven gebukt gingen onder een onvoorstelbaar groot verdriet.*3


©Huub Drenth

 

*1 Veel mensen kijken op 4 mei om acht uur 's avonds naar de dodenherdenking op de Waalsdorpervlakte vlakbij Den Haag. Simpelweg omdat deze als veel indrukwekkender ervaren wordt dan de nationale herdenking op de Dam in Amsterdam. Niet alleen omdat op die stille plek in de duinen meer dan 250 mensen gefusillieerd werden, maar ook omdat 'gewone Nederlanders' actief aan het ritueel kunnen deelnemen.

*2 Ga voor meer informatie over KZ Neuengamme naar de site van Gedenkplaats Neuengamme of naar YouTube.

 

*3 Op de site Oorlogsbronnen staat een tijdlijn van wat er met Joop Beuker gebeurde sinds zijn arrestatie op 5 augustus 1944. Daar kunnen ook tal van documenten betreffende zijn gevangenschap en overlijden worden ingezien. Helemaal vergeten is hij dus niet.