Testament
Als 'k dood ga, wil ik rusten
In Oekraïnes grond,
Mijn graf hoog op een heuvel
Ziet heel de steppe rond.
Vandaar zal ik aanschouwen
Al wat mij dierbaar was,
De heuvels en de dalen
De bomen en het gras.
En steeds zal ik weer horen
Het brullen der rivier –
Totdat de trouwe Dnjepr
In golven breed en fier
Des vijands bloed in stromen
Wegvoert voorgoed naar zee.
Dan zal ik afscheid nemen,
Verhoord is dan mijn beê.
Dan zal ik God aanbidden
En danken voor altijd,
Omdat mijn Oekraïne
Voor immer werd bevrijd.
Als allen één zijn, broeders,
In waarheid sterk en vrij,
Denk dan, met simple woorden,
O dan, denk dan aan mij!
Kunstenaar en nationalist
Het gedicht Testament waarmee deze post opent werd in 1845 geschreven door Taras Sjevtsjenko (1814-1861), een Oekraïense schrijver, dichter, schilder en humanist.*1 Hij deed dat niet in het Russisch maar in het Oekraïens, hetgeen in die tijd nogal uitzonderlijk was aangezien alleen het 'gewone volk', dat voor het merendeel ook nog eens ongeletterd was, zich van die taal bediende. Een paar jaar later werd Sjevtsjenko, naar aanleiding van een lang gedicht dat Droom als titel had, gearresteerd en beschuldigd van het aanmoedigen van nationalistische sentimenten onder de Oekraïeners, alsmede het beledigen van de tsaar en de tsarina. Bovendien zou hij in dat geschrift de tijd voordat de Russen in Oekraïne de lakens uitdeelden verheerlijkt hebben, wat door de machthebbers kennelijk als zeer bedreigend ervaren werd. Na zijn veroordeling bracht hij, als soldaat, tien jaar in troosteloze tsaristische legerplaatsen door, ver van de geciviliseerde wereld. In 1857 kreeg hij amnestie en stierf nog geen vier jaar later in Sint-Petersburg, uitgeput en verzwakt door alle ontberingen.
Vanwege zijn niet aflatende aanklachten tegen de structurele uitbuiting en vernedering van de Oekraïeners door het Russische regime wordt Taras Sjevtsjenko's literaire nalatenschap tegenwoordig beschouwd als het begin van de moderne Oekraïense literatuur. Impliciet wordt daarmee erkend dat zijn literaire inspanningen van het allergrootste belang zijn geweest voor de ontwikkeling van de moderne Oekraïense taal. Terecht wordt hij dan ook als Oekraïenes grootste dichter beschouwd. Niet enkel op het vlak van de literatuur heeft hij zijn sporen verdiend want daarnaast heeft hij ook nog een groot aantal schilderijen en tekeningen nagelaten, waaronder het iconische werk Kateryna uit 1842 (klik op de afbeelding).*2
Lijfeigene
Het meest bijzondere aan Taras Sjevtsjenko's leven is waarschijnlijk het feit dat hij werd geboren als lijfeigene maar van zijn Oekraïense 'eigenaar', baron Pavel Engelhardt, de kans kreeg om zich te ontwikkelen op het gebied van beeldende kunst, literatuur en filosofie. In 1838 stelden vrienden in Sint-Petersburg hem in staat om zich, voor 2500 roebel, uit zijn horigheid vrij te kopen, waarna hij voortaan als vrij man door het leven kon gaan. Hetgeen echter niet betekende dat hij zich bekeerde tot de ideeënwereld van de Russische bourgeoisie, in wier kringen hij vaak verkeerde. Integendeel, het grootste deel van zijn oeuvre is geschreven in de Oekraïense taal en handelt over de geschiedenis, de structurele maatschappelijke ongelijkheid en het droeve lot van het Oekraïense volk. In zijn geschriften spoorde hij de bevolking aan om zich tegen de sociale en economische onderdrukking te verzetten en de Russische overheersers te verdrijven, opvattingen die zijn leven, mede door bemoeienis van de tsaar persoonlijk, in een ware nachtmerrie zouden doen veranderen. De afschaffing van de lijfeigenschap in Rusland heeft hij overigens nog wel meegemaakt want die vond begin maart 1861 plaats, slechts enkele dagen voor zijn overlijden.*3
De inval
Op de vroege ochtend van donderdag 24 februari 2022, dus vandaag precies een jaar geleden, viel Vladimir Putin Oekraïne binnen, met de bedoeling om daar de vroegere feodale verhoudingen te herstellen, een sociale orde bestaande uit arme horigen en een rijke elite, lopend aan de leiband van de tsaar in Moskou. De levens van meer dan 100.000 jonge Russen heeft hij totnutoe aan dat waanidee opgeofferd. Het ziet er inmiddels naar uit dat die missie volledig tot mislukken gedoemd is aangezien de Oekraïeners met hand en tand hun land verdedigen en daar bovendien behoorlijk succesvol in blijken te zijn. Wat ongetwijfeld mede aan het genie van Taras Sjevtsjenko te danken is want met zijn vurige betogen begon hij zijn landgenoten al meer dan anderhalve eeuw geleden voor te bereiden op die confrontatie. Iets wat de immorele en corrupte Russen kennelijk al die tijd ontgaan is aangezien ze op het slagveld met grote regelmaat enorme verliezen lijden, terwijl ze ervan uitgingen dat de klus in een paar dagen geklaard zou zijn.
Iets wat de Russen trouwens wel heel snel voor elkaar wisten te krijgen is dat ze sinds de invasie collectief uitgekotst worden door de rest van Europa. Niet alleen vanwege hun overval op een vredelievend buurland maar ook door de gruwelijke oorlogsmisdaden die ze vervolgens pleegden in Bucha, Irpin, Mariupol en tal van andere plaatsen. Terwijl ze ook nog eens op grote schaal Oekraïense burgerdoelen met raketten gingen bestoken. Dus vanwege de niets ontziende vernietigingsoorlog die ze, jegens wat ze nota bene een 'broedervolk' noemen, voeren. Sindsdien maken de Russen geen deel meer uit van de Europese beschaving en dat blijft voorlopig nog wel even zo. In ieder geval wat mij betreft. Als een groot verlies valt dat niet te beschouwen want gezien de vele geopolitieke excessen en genocides in hun geschiedenis vormden ze voor veel Europeanen sowieso al een twijfelgeval.*4
©Huub Drenth
Kerk van de Heilige Alexandra in Kiev.
*1 De vertaling van het gedicht is van Freark Dam. Klik hier voor meer informatie over Taras Sjevtsjenko.
*2 Kateryna is de hoofdpersoon in een gedicht van Taras Sjevtsjenko dat hij baseerde op een waargebeurde geschiedenis. Het gaat over een onschuldige Oekraïense maagd die verleid wordt door een Russische officier, louter omwille van de uitdaging. Als blijkt dat ze zwanger is wordt ze verstoten, zowel door haar familie als de rest van de samenleving, waarna ze op een zeer trieste manier aan haar einde komt.
*3 https://isgeschiedenis.nl/nieuws/de-afschaffing-van-het-russische-lijfeigenschap
*4 Zie mijn post van 17 april 2022 over het lot der Tsjerkessen.
Verder mag in dit verband ook het volstrekt immorele Molotov-Ribbentroppact van 23 augustus 1939 niet onvermeld blijven. In dit verdrag, waarvan de naweeën in veel EU-landen nog steeds voelbaar zijn, werden door Hitler en Stalin afspraken gemaakt over de grens tussen het Derde Rijk en de Sovjet-Unie, zoals die zou zijn na een gezamenlijke toekomstige 'territoriale en politieke herschikking' (inlijving) van wat nu het oostelijk deel van Midden-Europa en de Balkan is (zijnde de landstrook van Finland tot Roemenië). In de weken daarna vielen zowel de Duitsers als de Sovjets het toenmalige Polen binnen en begon de Tweede Wereldoorlog. In het Rusland van Vladimir Putin is het inmiddels strafbaar om op 'een onjuiste manier' aan dit pact te refereren nu gebleken is dat Stalin, niet alleen in de beëindiging, maar ook in het ontstaan van die oorlog een belangrijke rol gespeeld heeft.
