Banzai Dai Nippon
Vandaag wordt in Nederland het einde van de Japanse bezetting van Nederlands-Indië, en daarmee impliciet het einde van de Tweede Wereldoorlog, officieel herdacht. Er wordt gevlagd en er is een nationale herdenkingsplechtigheid bij het Indisch Monument in Den Haag. Ook op veel andere plaatsen in Nederland wordt hier op plechtige wijze bij stilgestaan. Directe aanleiding voor deze historische gebeurtenis toentertijd vormden de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki, op 6 en 9 augustus 1945, waarna keizer Hirohito op 15 augustus in een radiotoespraak de Japanse capitulatie bekend maakte.
De inval van de Japanners in Nederlands-Indië vond plaats vanaf midden december 1941 en maakte deel uit van een gecombineerd Japans aanvalsplan voor heel Zuidoost-Azië en de Filipijnen. Het ging vrijwel meteen van start na de Japanse verrassingsaanval op Pearl Harbor op 7 december 1941. Al snel bleek dat het Nederlands-Indische leger niet over voldoende slagkracht beschikte om de Japanse invasiemacht partij te bieden en op 8 maart 1942 gaf het koloniaal bestuur zich over.
Het nieuws van de overgave van het Nederlandse gouvernement werd in eerste instantie door de etnische Indonesiërs met groot enthousiasme ontvangen. Zij begroetten het Japanse leger met vlaggen en leuzen als Japan is onze oudere broer, Azië voor de Aziaten en Banzai Dai Nippon! De Indonesische schrijver Pramoedya Ananta Toer noteerde: "Bij de aankomst van de Japanners was iedereen vol hoop, behalve zij die in dienst van de Nederlanders hadden gewerkt."
De nieuwe heersers
De Nederlanders hadden de 'Indische' archipel in de loop der eeuwen vooral als wingewest beschouwd en de inheemse bevolking, per definitie, als dom en primitief. Tot grote teleurstelling van de Indonesiërs bleek al snel dat het met de Japanse 'bevrijders' niet veel anders gesteld was: reeds na een paar weken werden alle uitingen van nationalisme en onafhankelijkheidsdrang door de Japanners verboden en bovendien werd er een oorlogseconomie ingesteld. Vele miljoenen inwoners, met name op Java, werden verplicht om, door middel van lichamelijke arbeid, een bijdrage te leveren aan de Japanse oorlogsinspanningen. Zij werden romusha's genoemd. Bijna 300.000 van deze romusha's moesten slavenarbeid op allerlei plekken buiten Indonesië verrichten waarbij meer dan 80 procent van hen het leven liet.
Vrouwen die in gebieden woonden die belangrijk waren voor de Japanse oorlogsmachinerie, zoals Java en delen van Sumatra, liepen het gevaar als troostmeisje (feitelijk: seksslavin) in speciale bordelen te belanden, teneinde Japanse militairen seksueel te gerieven. Minstens 30.000 inheemse vrouwen en meisjes werden hier het slachtoffer van (ook zo'n 400 vrouwen met de Nederlandse nationaliteit). Verder kon iedere inwoner van de archipel, zonder enige opgaaf van reden, door de Kempeitai, de Japanse militaire politie, gearresteerd, gemarteld en zelfs geëxecuteerd worden. Vele duizenden verloren zo het leven.
KempeitaiDe ommekeer
Terwijl de Japanse regering in 1943 bezig was de onafhankelijkheid van de Filipijnen voor te bereiden, nam men omstreeks diezelfde tijd in Tokio de beslissing om de voormalige Nederlandse kolonie voorgoed bij het Japanse Keizerrijk in te lijven, dit vanwege de talrijke olievoorraden, rubberplantages en bodemschatten op de eilanden. Pas in het najaar van 1944, toen de oorlog in de Pacific inmiddels een keerpunt had bereikt, begonnen de Japanners aan de Indonesische nationalistische leiders Soekarno en Hatta meer propagandistische ruimte te geven. Dit in de hoop om zich op die manier van de actieve steun van de Indonesische bevolking te verzekeren (in de gezamenlijke strijd tegen de 'imperialistische blanken'). Het vuur dat daarmee aangewakkerd werd viel niet meer te doven, ook niet na de plotselinge Japanse capitulatie in augustus 1945, hetgeen uiteindelijk zou leiden tot de totstandkoming van de onafhankelijke Republik Indonesia.
De kampen
Over het lot van de Nederlanders in Indië, en ook een deel van de Indo-Europeanen (de Indo's), is veel geschreven, zowel door historici als de slachtoffers zelf. Ze werden geïnterneerd in zogeheten 'Jappenkampen' en kregen daar te maken met een zeer hard en wreed regime. Er waren burgerkampen en krijgsgevangenkampen en in beide was de behandeling extreem slecht. Ondervoeding en daaraan gerelateerde ziektes, zoals beriberi en dysenterie, waren de belangrijkste doodsoorzaken. Medische verzorging was er vrijwel niet.
Burgerkampen bestonden uit vrouwen- en mannenkampen. Kinderen verbleven bij hun moeder, jongens van elf verhuisden naar een mannenkamp. Krijgsgevangenen waren gedwongen om zware lichamelijke arbeid te verrichten, in de jungle of in mijnen, en werden blootgesteld aan het gedrag van zeer sadistische kampbewakers. Afranselingen, martelingen en onthoofdingen behoorden tot de 'normale' gang van zaken. In de krijgsgevangenkampen zijn 8000 van de 42.000 geïnterneerden omgekomen, in de burgerkampen 16.000 van de 100.000.
Buiten de kampen
Qua absolute aantallen werd de Indonesische bevolking echter nog veel harder getroffen. Alleen al op het eiland Java, met een inwonertal van 50 miljoen, vielen ongeveer 2,5 miljoen dodelijke slachtoffers. In heel Indonesië waren dat er meer dan 4 miljoen. Vooral hongersnoden vormden hiervan de oorzaak, dit omdat de Japanners een groot deel van de landbouwopbrengsten, waaronder de rijstoogsten, confisqueerden.
Ook de vele Indo-Europeanen die niet geïnterneerd waren, de zogeheten Buitenkampers, werden getroffen door deze ontberingen. Afgezien daarvan stonden ze, vanwege hun bloedband met de Europeanen, ook nog eens aan de toenemende agressie van de Japanse bezetter en militante Indonesiërs bloot, waardoor ze, zowel voor als na de Japanse capitulatie, hun leven vaak niet zeker waren.*1
©Huub Drenth
*1 Over de lotgevallen van de Indo's/Buitenkampers gedurende de periode 1940-1950 zijn een aantal zeer interessante documentaires beschikbaar. Zie :
https://www.2doc.nl/documentaires/series/2doc/2014/augustus/buitenkampers.html
https://www.anderetijden.nl/aflevering/696/Indie-in-de-oorlog---Deel-1
https://www.anderetijden.nl/aflevering/697/Indie-in-de-oorlog---Deel-2
Zie ook: Dr. L. de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, deel 11a, 11b en 11c. https://www.niod.nl/nl/download