April is the cruellest month

 

 

1. The Burial of the Dead

April is the cruellest month, breeding

Lilacs out of the dead land, mixing

Memory and desire, stirring

Dull roots with spring rain.

Winter kept us warm, covering

Earth in forgetful snow, feeding

A little life with dried tubers.

Summer surprised us, coming over the Starnbergersee

With a shower of rain; we stopped in the colonnade,

And went on in sunlight, into the Hofgarten,

And drank coffee, and talked for an hour.

Bin gar keine Russin, stamm’ aus Litauen, echt deutsch.

And when we were children, staying at the archduke’s,

My cousin’s, he took me out on a sled,

And I was frightened. He said, Marie,

Marie, hold on tight. And down we went.

In the mountains, there you feel free.

I read, much of the night, and go south in the winter.

What are the roots that clutch, what branches grow

Out of this stony rubbish? Son of man,

You cannot say, or guess, for you know only

A heap of broken images, where the sun beats,

And the dead tree gives no shelter, the cricket no relief,

And the dry stone no sound of water. Only

There is shadow under this red rock,

(Come in under the shadow of this red rock),

And I will show you something different from either

Your shadow at morning striding behind you

Or your shadow at evening rising to meet you;

I will show you fear in a handful of dust.

                      Frisch weht der Wind

                      Der Heimat zu

                      Mein Irisch Kind,

                      Wo weilest du?

‘You gave me hyacinths first a year ago;

‘They called me the hyacinth girl.’

—Yet when we came back, late, from the Hyacinth garden,

Your arms full, and your hair wet, I could not

Speak, and my eyes failed, I was neither

Living nor dead, and I knew nothing,

Looking into the heart of light, the silence.

Öd’ und leer das Meer.

Madame Sosostris, famous clairvoyante,

Had a bad cold, nevertheless

Is known to be the wisest woman in Europe,

With a wicked pack of cards. Here, said she,

Is your card, the drowned Phoenician Sailor,

(Those are pearls that were his eyes. Look!)

Here is Belladonna, the Lady of the Rocks,

The lady of situations.

Here is the man with three staves, and here the Wheel,

And here is the one-eyed merchant, and this card,

Which is blank, is something he carries on his back,

Which I am forbidden to see. I do not find

The Hanged Man. Fear death by water.

I see crowds of people, walking round in a ring.

Thank you. If you see dear Mrs. Equitone,

Tell her I bring the horoscope myself:

One must be so careful these days.

Unreal City,

Under the brown fog of a winter dawn,

A crowd flowed over London Bridge, so many,

I had not thought death had undone so many.

Sighs, short and infrequent, were exhaled,

And each man fixed his eyes before his feet.

Flowed up the hill and down King William Street,

To where Saint Mary Woolnoth kept the hours

With a dead sound on the final stroke of nine.

There I saw one I knew, and stopped him, crying: 'Stetson!

‘You who were with me in the ships at Mylae!

‘That corpse you planted last year in your garden,

‘Has it begun to sprout? Will it bloom this year?

‘Or has the sudden frost disturbed its bed?

‘Oh keep the Dog far hence, that’s friend to men,

‘Or with his nails he’ll dig it up again!

‘You! hypocrite lecteur!—mon semblable,—mon frère!”

 

 

T.S. Eliot, The Waste Land

Lente

Het is weliswaar 10 april maar het wil nog steeds niet echt lente worden. In het oosten van Oekraïne is inmiddels al een tijd een loopgravenoorlog gaande, net zoals honderd jaar geleden in Noord-Frankrijk het geval was. Talloze soldaten sneuvelen daar, vooral aan Russische zijde. Binnenkort lanceert Oekraïne vermoedelijk het langverwachte 'lenteoffensief', dat voor een beslissende doorbraak moet gaan zorgen. Misschien zijn er daarna onderhandelingen mogelijk. Na de Eerste Wereldoorlog verkeerde heel Europa in een staat van ellende, chaos en ontreddering, in Rusland en Oekraïne zal dat waarschijnlijk niet anders zijn. Veel echtgenoten, vaders en zonen zullen immers nooit meer thuiskomen, om maar niet te spreken van de vele oorlogsmisdaden die door de Russen jegens de Oekraïense burgerbevolking zijn gepleegd. Het verwoeste landschap van Oekraïne zal nooit meer hetzelfde zijn en in de toekomst zullen nog vele generaties Oekraïeners met de psychische gevolgen van de oorlog te kampen krijgen. 'The Waste Land', zo noemde de Amerikaanse dichter T.S. Eliot een eeuw geleden dat landschap en die mentale staat van zijn.

 

 

T. S. Eliot

Thomas Stearns Eliot (1888-1965) schreef The Waste Land in het begin van de jaren twintig van de vorige eeuw. Aanvankelijk had het gedicht ongeveer duizend versregels maar in 1922 kortte hij het, samen met zijn vriend Ezra Pound, in tot iets minder dan de helft van dat aantal. Later dat jaar werd het gepubliceerd in literaire tijdschriften in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten, waarna het vrijwel onmiddellijk, door zowel de inhoud als de structuur, als een belangrijk modernistisch werk werd beschouwd. Ik herinner me nog goed hoezeer ik ervan onder de indruk was toen ik het voor de eerste keer las. Beter gezegd: ik was verbijsterd! Het was dezelfde soort sensatie als die ik ervoer toen ik Honger, uit 1890, van Knut Hamsun ontdekte.

Het gedicht bestaat uit vijf delen, The Burial of the Dead vormt daarvan het eerste deel. De aanhef "April is the cruellest month" is meteen de bekendste zin van het werk, die de opvatting weergeeft dat april weliswaar de eerste maand van de lente is maar dat de natuur, ondanks een groen sprietje her en der, dan nog vrijwel even kaal en desolaat is als in de winter, terwijl bovendien overal onder de gesmolten sneeuw dode resten van de vorige herfst tevoorschijn komen. De titel van het gedicht, Het Barre Land, verwijst onmiskenbaar naar de Graal-legende - het verhaal van Parcival - waarin de Visserkoning, de laatste beschermer van de Heilige Graal, 'de gewonde, onvruchtbare, koning van het Barre Land' wordt genoemd.*1

 

De Visserkoning.


Marie

Dorheid en vruchtbaarheid symboliseren dood en leven. Maar de komst van de lente is in dit gedicht allesbehalve een vreugdevolle gebeurtenis, aangezien dan het dode en verrotte verleden vanonder de smeltende sneeuw tevoorschijn komt. Het van cultuurpessimisme doortrokken gedicht is een paar jaar na de Eerste Wereldoorlog geschreven en aan de verschrikkingen en nasleep van die slachtpartij wordt voortdurend gerefereerd.

De persoon van Marie, de verteller van de eerste strofe van The Burial of the Dead, is ongetwijfeld geïnspireerd op Marie Louise Elisabeth Mendel, barones von Wallersee (1858-1940), een nichtje van zowel keizerin Elisabeth van Oostenrijk (Sisi) als van koning Ludwig II van Beieren (bijgenaamd de 'Sprookjeskoning'). Bekend is dat Eliot uitvoerig met haar heeft gesproken over haar oom Ludwig, die vrijwel zeker ook model stond voor 'de neef' met wie de Marie van het gedicht ooit een afdaling op een slee maakte. Die gebeurtenis wordt namelijk ook beschreven in de memoires die Marie von Wallersee, onder de titel My Past, in 1913 (in Londen) liet verschijnen. In dat boek doet ze onder andere uit de doeken wat precies haar rol in het Mayerling-drama is geweest. Dan hebben we het over de zelfmoord die haar neef Rudolf, aartshertog van Oostenrijk en kroonprins van Oostenrijk-Hongarije, in januari 1889, samen met zijn 17-jarige maïtresse barones Marie von Vetsera, pleegde.*2

 

Marie von Wallersee, omstreeks 1876.


Ineenstorting

In wezen staat het personage Marie symbool voor de politieke en maatschappelijke verhoudingen zoals die op het Europese continent bestonden voordat in 1914 de oorlog uitbrak. Structuren waarvan na het bloederige conflict vrijwel niets meer over was, al helemaal niet op het geopolitieke vlak; de eens zo machtige Europese keizerrijken bestonden na 1918 immers niet meer, evenmin als het Ottomaanse Rijk. De negentiende eeuw, die feitelijk in 1789 begon met het uitbreken van de Franse Revolutie, was dus voorgoed voorbij. In haar persoonlijke leven maakte Marie von Wallersee, toen ze eenmaal tot zondebok van de tragedie in jachtslot Mayerling was gemaakt, ook een dergelijk razendsnel verlies van status, macht, rijkdom en privileges mee.


©Huub Drenth

*1 The Fisher King is a figure in Arthurian legend, the last in a long line of British kings tasked with guarding the Holy Grail. The Fisher King is both the protector and physical embodiment of his lands, but a wound renders him infertile and his kingdom barren. Unable to walk or ride a horse, he is sometimes depicted as spending his time fishing while he awaits a "chosen one" who can heal him. Versions of the story vary widely, but the Fisher King is typically depicted as being wounded in the groin, legs, or thigh. The healing of these wounds always depends upon the completion of a hero-knight's task (Wikipedia).

*2 Uiteindelijk zou Marie Mendel/von Wallersee/Larisch straatarm sterven, luister hier naar meer details over haar zeer dramatisch verlopen leven. Voor haar boek My Past gebruikte ze het pseudoniem gravin Marie Larisch, een titel en naam die ze ontleende aan die van haar eerste echtgenoot, de homoseksuele graaf Georg Larisch-Moennich, aan wie ze door haar tante (Sisi) uitgehuwelijkt was. Tijdens haar huwelijk met hem kreeg ze vijf kinderen maar alleen van de eerste twee was hij de biologische vader. In 1896 liet hij zich van haar scheiden, waarna ze nog twee keer zou huwen. In 1899 kreeg ze nog een kind.

The Burial of the Dead wordt voorgedragen door Johannes A. Niederhauser, een filosoof die in 2018 aan de Univerisiteit van Warwick promoveerde op de betekenis van het fenomeen van de dood in de filosofie van Heidegger.

 

John Singer Sargent - Gassed.