House of Flying Daggers

 

De beelden en de muziek van deze clip zijn afkomstig uit de film House of Flying Daggers (2004). May Khoen hield erg van dit soort films, ook E.T., Harry Potter en In de ban van de ring konden op haar onverwoestbare jeugdige enthousiasme rekenen. De regisseur van de film is Zhang Yimou* en de muziek is gecomponeerd door Shigeru Umebayashi, die ook meewerkte aan films als In the Mood for Love (Wong Kar-wai, 2000) en A Single Man (Tom Ford, 2009).

HD


* Zie ook mijn post van 10 augustus 2019.

Nog meer eigen familiegeschiedenis

 

Jan Welsman en Anna Ketting




In een vorige post had ik het erover dat er vroeger bij mijn vader thuis drie verschillende versies van het Nedersaksisch werden gesproken en dat dit, voor zover mijn vader zich dat kon herinneren, niet tot spraakverwarringen had geleid. Bij mijn moeder thuis werd door beide ouders wel min of meer hetzelfde dialect gesproken aangezien mijn opa uit Kampen kwam en mijn oma uit Zwolle. Johannes Cornelis (Jan) Welsman en Johanna Maria (Anna) Ketting heetten ze, respectievelijk geboren in 1892 en 1894. Ze trouwden in 1916. Toen ik op het Thomas à Kempislyceum in Zwolle zat kwam ik wel eens in een deel van de oude binnenstad dat 't Eiland heette en waarvan ik wist dat mijn oma daar geboren was. Maar ze was toen al overleden, zodoende heb ik haar nooit kunnen vragen waar precies. Die hele buurt is in de jaren zeventig gesloopt - ervoor in de plaats kwam een oerlelijk winkelcomplex - dus alle sporen van dat verleden zijn voorgoed uitgewist.

Mijn moeder kwam uit een gezin met acht kinderen en zes ervan waren meisjes. Ze waren daar op een heel andere manier katholiek dan bij mijn vader thuis. Hemel en hel, en dus ook het begrip 'zonde', speelden een belangrijke rol in de dagelijkse gang van zaken. Er werd gebeden en gebiecht dat het een lieve lust was. De opvoeding was streng en een van mijn tantes werd zelfs non. De Welsmannen waren oorspronkelijk uit West-Brabant afkomstig, misschien was dat de reden van al die devotie. Maar het is natuurlijk ook mogelijk dat mijn opa, die een erg strenge patriarch schijnt te zijn geweest, beslist wilde voorkomen dat een van zijn dochters ongehuwd zwanger zou raken. Want dat was toen zo'n beetje de grootste schande die er bestond. Onderstaande schoolfoto (fragment) dateert uit het midden van de jaren dertig. Het meisje links is mijn moeder Gerry Welsman en het meisje rechts is haar een jaar oudere zus Dinie, mijn latere tante Dien.

In tegenstelling tot die van vaderszijde heb ik mijn opa en oma van moeders-zijde, Jan en Anna Welsman, beiden wel gekend. Mijn oma leed aan een chronische nierziekte en was daardoor de laatste jaren van haar leven aan bed gekluisterd. Op zaterdagavond ging ik vaak naar haar toe om met z'n tweeën naar een cowboyserie te kijken. Ik zat dan naast haar bed. Het heeft decennia geduurd voordat ik besefte dat het bij haar waarschijnlijk meer om mijn jeugdig enthousiasme dan om die serie ging. Ze overleed in de zomer van 1963. Ik was nog maar net tien. Toen ze opgebaard lag, in een zijkamertje, wilde ik haar graag zien. Voor de laatste keer. Samen met mijn neefje Arnold en mijn tante Dien ben ik gaan kijken. Zij was de eerste dode die ik zag.

Mijn opa stierf in 1973. Hij heeft me geleerd hoe je een band moest plakken. Tante Dien, die altijd vrijgezel gebleven is, woonde bij hem in. Omdat hij overdag vaak alleen was ging ik 's middags wel eens bij hem langs om een kopje thee te drinken. Hij vertelde graag over vroeger en zodoende weet ik veel over de familie van die kant. Volgens hem was zijn grootmoeder van adel geweest maar was ze door haar familie verstoten en onterfd toen ze zich, vanwege een liefdesgeschiedenis, tot het katholicisme had bekeerd.*1 Ook was zijn vader eens naar het verre Breda afgereisd in verband met een nalatenschap.*2 De naam Welsman was afkomstig uit Engeland, zei hij, maar hoe het precies zat wist hij niet, dus dat moest ik maar eens uitzoeken.*3 Hij was werkzaam geweest bij een sigarenfabrikant en had jarenlang de functie van voorzitter van de plaatselijke vakbond bekleed. Zodoende had hij vaak vergaderingen in andere delen van het land moeten bijwonen. Meestal in Utrecht, geloof ik, maar het kan ook best zijn dat het Hilversum was. Daar mocht hij het eveneens graag over hebben.
  

Ik groeide op met de neefjes en nichtjes van moederskant. Die van vaderskant waren namelijk allemaal veel ouder. In de familie van mijn moeder vond er in de jaren vijftig een ware geboortegolf plaats. En veel van die kinderen zaten bij mij op school. Ik bedoel de jongens want de meisjes zaten op de katholieke meisjesschool. Op zondag, na de hoogmis, kwamen we allemaal samen in het huis van mijn opa en oma. Daar werd koffie gedronken en de preek besproken. En ook roddels uitgewisseld, natuurlijk. De kinderen speelden meestal buiten. Iets verderop lag een gracht met aan de overkant de oude gasfabriek. Daar is deze foto eind jaren vijftig genomen. Het jongetje rechts vooraan ben ik.   


©Huub Drenth

*1 De achternaam van mijn betovergrootmoeder was Van Detten van Limburg. Ik heb het uitgezocht: ze was niet van adel, in ieder geval niet meer officieel (dit had te maken met de reorganisatie van de adel door koning Willem I in 1814). Wel stamde ze af van Gelderse, Utrechtse en Hollandse (en ook belangrijke Duitse en Franse) adellijke geslachten, waarvan de lijnen teruggaan tot de twaalfde eeuw en (zelfs heel veel) verder. Of ze van protestants katholiek is geworden is niet geheel duidelijk, die gebeurtenis kan net zo goed in een latere generatie hebben plaatsgevonden. Haar ouders waren absoluut niet (meer) vermogend, het overgeleverde bericht over haar onterving is dus (waarschijnlijk) ook niet helemaal juist. Mogelijk heeft een ingrijpende nalatenschaps-kwestie wel gespeeld toen haar grootvader Jhr. Hermannus van Limburg (1713 - 1790) overleed. Een aantal losstaande historische gebeurtenissen hebben dus kennelijk een gemythologiseerde vorm gekregen en dat verhaal werd van generatie op generatie binnen de familie doorgegeven.

*2 Waarschijnlijk was dat naar aanleiding van het overlijden van een oom of tante van hem, want daar waren er begin twintigste eeuw nog drie van in leven. De laatste, zijn tante Anna, stierf in 1913.

*3 De naam Welsman is inderdaad van oorsprong een Engelse naam. Hij kwam onder meer voor in Breda maar is inmiddels in Nederland bijna uitgestorven. Zie ook: https://onzetaal.nl/taaladvies/wales-welsh-welshman

Wapen van het geslacht Van Limburg.

Soms loop ik door de Torenstraat

Roots

Ik heb het afgelopen half jaar veel onderzoek verricht naar het verleden van May Khoen's familie en kwam daardoor automatisch in mijn eigen herinneringen terecht. Dat werkte als een soort warm bad waar ik zo nu en dan emotioneel tot rust kon komen, moet ik eerlijk bekennen. Want ik besefte steeds meer dat alles wat ik had, aan roots en identiteit, voor May Khoen altijd terra incognita was geweest en dat dit behoorlijke impact op haar leven had gehad. Ze was opgegroeid zonder de aanwezigheid van familie (ooms, tantes, neefjes, nichtjes, enzovoort), zonder verhalen over voorouders, zonder enige regionale verbondenheid, zonder kerkhoven met overleden verwanten, zonder foto's of brieven, en zelfs zonder de vertrouwdheid van een vaste woonplaats (want voortdurend werd er verhuisd). Bovendien was haar moeder overleden toen zij zelf net achttien was. Alles wat ik volkomen normaal vond ontbrak bij haar. Ze wist werkelijk niets van haar eigen familiegeschiedenis en de personen die daar wel iets over hadden kunnen vertellen, zoals haar vader, moeder en oma, hadden het belang ervan nooit onderkend. Jullie zijn eigenlijk een soort bootvluchtelingen, had ik wel eens schertsend tegen haar gezegd, en pas nu voelde ik hoeveel pijn en isolement er in mijn woorden verscholen had gelegen.*1 HD

De Torenstraat

Ik woon in het centrum van Groningen en soms loop ik door de Torenstraat, want die ligt op de kortste route van mijn huis naar de Vismarkt. De Torenstraat is niet meer dan honderd meter lang, toch is het best wel een heel bijzondere straat want in die straat is mijn grootmoeder Tecla Wessels in 1872 geboren en heeft ze tot haar achtste jaar gewoond. Ik weet ook waar ongeveer: in het midden aan de linkerkant, vanaf de Munnekeholm gezien. In 1937 werd die huizenrij gesloopt en uit dat jaar stamt bovenstaande foto. De Torenstraat ligt dichtbij de synagoge en daarom woonden er, in de tijd dat mijn oma daar opgroeide, veel joden in deze buurt; met de kinderen daarvan zal ze dus wel gespeeld hebben. Op haar geboorteplek staat nu sociale woningbouw, driehoog en opgetrokken in rode baksteen, maar toch moet ik vaak aan haar denken als ik daar loop. En dat is best wel vreemd want ik heb haar nooit gekend, ze overleed drie maanden voor mijn geboorte, in december 1952.

Tecla Wessels



Mijn grootmoeder Tecla is de persoon links. Ze had vuurrood haar en gaf dat door aan verscheidene kinderen en kleinkinderen. Naast haar staat haar jongere zus Rika en op het bankje zit hun moeder Margaretha van Marm. De foto dateert van rond 1900. Overgroot-moeder Margaretha, die 'Ete' genoemd werd, is gekleed in Groninger klederdracht. Zij werd geboren in 1839 en stierf in 1913. Haar echtgenoot Harmen Wessels, smid bij de spoorwegen van beroep, overleed in 1892, dus was ze op dat moment al jaren weduwe. Tante Rika heb ik in levenden lijve ontmoet, ze was toen reeds ver in de tachtig en nagenoeg blind, en werd verzorgd in het Maria Pension, een bejaardentehuis in de binnenstad van Groningen. Zij leefde van 1877 tot 1967 en woonde een groot deel van haar leven in de Piet Heinstraat. Toevallig ligt die op steenworp afstand van waar ik woon, het is daarom niet onwaarschijnlijk dat ze honderd jaar geleden wel eens bij mij door de straat liep, op weg naar de stad of het station.


Berend Drenth 

Mijn grootmoeder Tecla was getrouwd met Berend Drenth. Hij was afkomstig uit Hijkersmilde, een buurtschap dat aan de Drentsche Hoofdvaart ligt. Als je langs de Wittewijk richting Appelscha rijdt kom je langs de plek waar hij in 1869 (!) werd geboren, niet ver van de grens met Friesland. Al op jeugdige leeftijd vertrok Berend uit Drenthe en belandde, via Winterswijk en Oldenzaal waar hij het vak van koperslager uitoefende, in Kampen waar hij een baan bij H. Berk & Zoon - toen nog lang niet de grote emaillefabriek die het later zou worden - had gevonden.

In 1894 trad hij in het huwelijk met Maria Johanna (Marie) Meulenbroek. Zij stierf kort na de geboorte van hun tweede kind en niet lang daarna heeft hij mijn Groningse grootmoeder ontmoet (mogelijk op de meikermis in Groningen die als een soort noordelijke koppelmarkt fungeerde). Met haar trouwde hij in 1900 en samen kregen ze elf kinderen, waarvan er negen volwassen werden. Mijn grootmoeder Tecla ging in Kampen wonen en dat zal niet gemakkelijk voor haar zijn geweest want ze kwam uit een veel 'wereldser' stad en een zeer hechte en warme familie, terwijl de sfeer in Kampen nogal achterdochtig en bekrompen was. Officieel heet ik Bernardus Hubertus Josephus, dus ik ben naar hem vernoemd. Hij overleed in 1955. De foto hierboven stamt uit 1896, hij was toen 27.

 

 

 

 

De Kerkstraat

Ik heb die beide grootouders nooit gekend maar wel was het huis waarin ze gewoond hadden me zeer vertrouwd. In mijn jeugd woonde daar namelijk tante Lies (1903 - 1975), een zus van mijn vader. Ze was nooit getrouwd en had altijd voor mijn grootouders gezorgd. Na hun dood was het interieur van de woning min of meer hetzelfde gebleven. Zij was zestien jaar ouder dan mijn vader, die de jongste was, en in feite had zij hem grootgebracht. Ik kwam als kind vaak bij haar over de vloer want ze woonde in de Kerkstraat, vlakbij de lagere school en de rooms-katholieke kerk. Kampen mocht dan in de loop der tijd misschien wel een streng calvinistisch bolwerk geworden zijn maar bij ons in de familie waren ze nog gewoon ouderwets 'Rooms', iets wat ik tot op de dag van vandaag als een grote zegen heb beschouwd aangezien de levensvreugde in onze geleding nou eenmaal een stuk groter was dan bij de vele doemdenkers om ons heen.

Er werd bij mijn vader thuis dialect gesproken en ik heb hem wel eens gevraagd hoe dat dan precies ging. Sprak mijn grootmoeder Gronings (Stads), mijn grootvader Drents (Stellingwerfs) en de kinderen Sallands (Kampers)? Mijn vader kon zich het niet herinneren, volgens hem spraken ze 'gewoon hetzelfde'. Ik denk dat hij daarmee bedoelde dat ze allemaal een variant van het Nedersaksisch spraken en dat het daarom geen moeite kostte om elkaar te verstaan. Dat de verschillen hem nooit waren opgevallen zegt eigenlijk wel genoeg.*2

Tante Lies

 

De familie Drenth was wel katholiek maar ik denk dat het ze eigenlijk meer om het lidmaatschap dan om de religieuze overtuiging ging. Aan het katholieke verenigingsleven werd wel druk deelgenomen maar met de theologie bemoeide de generatie van mijn vader zich liever niet. Misschien kwam dat doordat mijn grootvader Berend pas katholiek was geworden toen hij z'n eerste vrouw ontmoet had, van huis uit was hij namelijk Nederlands Hervormd.*3 Mijn tante Lies ging alleen op hoogtijdagen naar de kerk. Het tochtte daar te veel, zei ze, en ook was de akoestiek er erg slecht, niemand die daar moeilijk over deed. Heel sterk aan Kampen gebonden waren de Drenthen ook niet, twee broers en een zus van mijn vader gingen in Amsterdam wonen en een andere broer vestigde zich in Den Haag.


©Huub Drenth

*1 Met 'bootvluchtelingen' bedoelde ik Vietnamese burgers (vaak van Chinese afkomst) die vanaf midden jaren zeventig in kleine bootjes aan het communistische regime probeerden te ontsnappen. Met achterlating van alles wat hen vertrouwd en dierbaar was. Als de ontsnapping slaagde kregen ze meestal asiel in westerse landen.  

*2 Nedersaksisch wordt gesproken in oostelijk Friesland (Stellingwerfs), Groningen, Drenthe, Overijssel en een groot deel van Gelderland, evenals in het noorden van Duitsland en het uiterste zuiden van Denemarken. In de late middeleeuwen was het de voertaal van de Hanze (met als hoofdstad Lübeck) en heeft zodoende ook op de ontwikkeling van de Scandinavische talen een belangrijke stempel gedrukt, waardoor deze talen voor Nederlands- en Duitstaligen nog steeds tamelijk gemakkelijk te leren zijn. Voor zowel het Deens, Zweeds en Noors geldt dat minstens 25 procent van de woordenschat van Nedersaksische oorsprong is. Het IJslands en Faeröers, die zich ontwikkeld hebben uit het Oudnoors, zijn in veel mindere mate aan deze invloeden blootgesteld geweest waardoor in deze talen veel van de authentieke 'Scandinavische' taalkenmerken tot op heden behouden zijn gebleven.

In 1998 werden in Nederland het Nedersaksisch, Limburgs en Fries als streektalen erkend. Sinds 2013 is Fries bovendien een van de twee officiële talen in de provincie Friesland. Het Nedersaksisch, dat in vijf provincies gesproken wordt, heeft deze status in Nederland en Duitsland niet, aangezien het geen gestandaardiseerde grammatica, uitspraak of schrijfwijze kent (hetzelfde geldt voor het Limburgs, dat ook in België en Duitsland gesproken wordt). Feitelijk bestaat het uit een grote groep, zeer nauw aan elkaar verwante, dialecten die ook wel West-Nederduits wordt genoemd. Varianten ervan worden ook nog steeds op bepaalde plekken in Polen en Rusland gesproken. Het totaal aantal actieve sprekers bedraagt momenteel nog ongeveer vijf miljoen personen (klik op de afbeeldingen).

*3 Mijn grootmoeder Tecla Wessels was rooms-katholiek, dus ik denk dat het de bewuste intentie van mijn grootvader is geweest om wederom met een katholieke vrouw te trouwen. Het feit dat hij, door zijn huwelijk en de banden met de familie van zijn eerste vrouw, bij de Kamper katholieke gemeenschap was gaan horen zal daarin zeker een rol hebben gespeeld. Want andere nauwe banden had hij daar, als 'nieuwkomer' in die nogal gereformeerde stad, waarschijnlijk niet.

Zie ook mijn post van 8 september 2019.

Nog altijd samen

Toen en nu

Op maandag 1 oktober 1984 gebeurde er een wonder.

Khoen kreeg een nieuwe nier.

Dat is vandaag precies 35 jaar geleden.

Het was een donkergrijze herfstdag.

Met veel wind, kou en regen.

Maar voor haar begon op dat moment de lente.

De winter was voorbij.

De herfst is nu aangebroken in mijn eigen leven.

Er zijn meer begrafenissen dan geboortes.

Minder toekomst dan verleden.

En heel die werkelijkheid maak ik in mijn eentje mee.

Veel van mijn vrienden en vriendinnen wonen ver weg.

Ik zie ze wel eens maar niet heel vaak.

Voor mijn broers en zus geldt hetzelfde. 

Gelukkig woon ik in een bijzonder prettig buurtje.

In een zeer aangename stad.

En beschik ik over voldoende financiële armslag.

Stuk voor stuk belangrijke waarborgen voor mijn welzijn.

Zowel op het mentale als het fysieke vlak.

Heel ver vooruit kijken doe ik niet.

Meestal is er alleen deze dag. 

De toekomst, dat is morgen/overmorgen.

Veel verder gaat het nog steeds niet.

Er is een groepje vrienden dat zich om me bekommert.

Zonder me het gevoel te geven dat ik zielig ben.

Dat ervaar ik als een gigantisch grote zegen.

Vrouwen kom ik ook wel tegen.

Hele leuke zelfs, zo af en toe.

Maar steeds vervagen daarna al snel de beelden.

Soms is de gemene deler 'rouw'. 

Maar rouw is vaak zo heel verschillend.

Bovendien hoeft rouw niet per se altijd 'rauw' te zijn.

Een belangrijk deel van mijn rouw bestaat uit blijdschap.

Acceptatie.

Trots op wie we met z'n tweeën waren.

Trots op hoe we het samen geklaard hebben al die jaren.

Trots op Khoen vooral.

Met dat gevoel sta ik elke morgen op.

Behalve dat is er natuurlijk het gemis. 

De heimwee.

Het verlangen naar wat ooit was.

De vele wervelingen die ze teweegbracht.

Haar stem.

Haar typische gebaren.

Haar lach.

De felheid in haar blik. 

De stoel waarin ze altijd zat... 

Wij samen op de snelweg, midden in de nacht.
Ergens tussen Hoogeveen en Assen.
Rode lichtjes voor ons, witte schijnsels in de verte.
Muziek die uit de autoradio klinkt. 

Alles is nu herinnering geworden.
Ons gezamenlijke avontuur is voorgoed voorbij. 

De gevoelens worden niet minder.
Eerder wordt alles dieper. 
Scherper. 
Ik begrijp steeds beter wie zij was. 
En is. 

Haar stempel op mijn leven.
Haar toewijding.
Haar overgave.

Ik zie nu wat ik toen niet zag. 
Niet kon zien.
Omdat het allemaal zo vanzelfsprekend was.

Het gemis bepaalt de dag.
Is er altijd.
Maar het verlamt me niet.
Integendeel, het leidt me door het leven.
Geeft zin en betekenis.
Nog steeds.

Er is veel stilte.
Veel schoonheid. 
Eigenlijk zijn er maar weinig woorden. 

We zijn nog altijd samen.

 

©Huub Drenth 

Afgebeelde werken van respectievelijk Ernst Ludwig Kirchner, Jan Sluijters, Alexej von Jawlensky

Alex Roeka - Nog altijd samen