Over rancune en revanchisme
Zoals de Tweede Wereldoorlog min of meer het gevolg was van de door Duitsland verloren Eerste Wereldoorlog, zo bestaat er ook een oorzakelijk verband tussen de huidige oorlog in Oekraïne en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, begin jaren negentig. In beide gevallen gaat het om het gevoel als natie mateloos vernederd te zijn, resulterend in een sterke drang om aan die situatie, eventueel met geweld, een einde te maken en terug te keren naar de geopolitieke verhoudingen zoals die bestonden voordat de catastrofe zich aandiende. Revanchisme heet dat verschijnsel.
In bovenstaand filmpje schetst professor Michael Clarke een scenario van hoe de door Rusland beoogde 'herinlijving' van Oekraïne wel eens zou kunnen gaan verlopen en dan komen we in een proces terecht dat verdacht veel lijkt op de Tachtigjarige Oorlog zoals die zich ooit afspeelde in onze streken. Want Moskou blijkt simpelweg militair niet in staat om de hele Oekraïne te bezetten, net zoals de Oekraïeners voorlopig de Russen waarschijnlijk niet beslissend kunnen verslaan. Mogelijk zal er vele decennia lang sprake zijn van wat door experts een 'frozen conflict' genoemd wordt, dus van een belegering hier en een veldslagje daar, en eveneens van lange perioden waarin er niets of weinig gebeurt.
Putinisme.
Adolf Hitler werd gedreven door revanchistische motieven en hetzelfde geldt voor Vladimir Putin die, zoals bekend, terug wil naar de hoogtijdagen van de Sovjet-Unie, een periode die in zijn ogen gesymboliseerd wordt door de overwinning van het Rode Leger op nazi-Duitsland en de daaropvolgende knechting van Oost-Europa.
Het uiteenvallen van het Sovjet-rijk - een volstrekt onbedoeld en onvoorzien gevolg van de hervormingspolitiek van Michail Gorbatsjov*1 - beschouwt Putin dan ook als de grootste geopolitieke ramp van de twintigste eeuw, een grotere ramp zelfs dan de bijna 25 miljoen doden die er in WO II aan communistische zijde te betreuren vielen. Het is dan ook geen toeval dat hij die voor Rusland zo 'glorieuze' oorlog nu in Oekraïne probeert na te spelen, teneinde de Russen weer een gevoel van trots te geven. Evenals bij Hitler het geval was leunt Putins ideologie - waarin de Russen getypeerd worden als edele Spartanen en westerlingen als decadente Atheners - heel sterk op een combinatie van nationalistische en fascistische ideeën en de meeste Russen gaan daar, net zoals eertijds de Duitsers, probleemloos in mee.
Keizer Qianlong.
China's grenzen
In zijn betoog over de gang van zaken in Oekraïne stipt Clarke ook de situatie langs de Chinees-Russische grens aan. Die observatie is best wel intrigerend, ook Xi Jinping is momenteel immers nogal hevig in de ban van revanchistisch gedachtegoed. En niet alleen hij, in feite kijken veel Chinezen verlangend terug naar de politiek-economische situatie zoals die in de 17e en 18e eeuw in China bestond, naar de roemrijke tijden van de Qing-keizers Kangxi, Yongzheng en Qianlong, dus voordat midden 19e eeuw twee langdurige opiumoorlogen door het keizerlijke leger werden verloren en westerse mogendheden, aangevoerd door Groot-Brittanië, het land steeds verder in een zeer vernederende en moreel verwerpelijke positie konden dwingen.
Qing generaal ± 1890.
China was ten tijde van de regeringsperiode van keizer Qianlong (1711 - 1799) nog verreweg het machtigste land ter wereld, en eveneens, qua technologie, het meest ontwikkelde. Gedurende de daarop volgende jaren van economische en militaire verzwakking - mede veroorzaakt door de systematische afwijzing van 'moderne' westerse ideeën en technologieën door de behoudende 19e eeuwse (Mantsjoe) keizers van de Qing-dynastie*2 - werden grote stukken van het Chinese grondgebied in Siberië door tsaristisch Rusland ingepikt. In 1858 en 1860 werden die annexaties officieel bekrachtigd in respectievelijk het Verdrag van Aigun en het Verdrag van Peking. Beide verdragen werden het door de Tweede Opiumoorlog sterk verzwakte China door de Russen opgedrongen, van onderhandelingen was feitelijk geen sprake (klik op het kaartje hieronder).
Het verlies van dat territorium, in China 'Buiten-Mantsjoerije' genoemd en qua oppervlakte ongeveer net zo groot als Oekraïne, heeft de Chinezen sindsdien altijd behoorlijk dwarsgezeten en Michael Clarke, autoriteit op het vlak van defensiestudies, sluit dan ook niet uit dat ze het op een gegeven moment terug gaan pakken.*3 Plus wellicht nog een extra stuk Siberië erbij als ze op maar weinig tegenstand stuiten. En die kans is best wel groot aangezien de Russische strijdkrachten zich de komende jaren, hoe dan ook, in het westen zullen moeten blijven concentreren op Oekraïne en de NATO, dus op een conflict dat Vladimir Putin zelf heeft uitgelokt.*4
©Huub Drenth
Buiten-Mantsjoerije.
*1 Toen ik gisteren deze post schreef hoorde ik dat Michail Gorbatsjov was overleden. Aan hem hebben de Oekraïeners, Letten, Esten en Litouwers in feite hun vrijheid, democratie en zelfbeschikkingsrecht te danken. In Rusland wordt hij verguisd, in het Westen spreekt men meestal lovend over hem omdat hij een einde maakte aan de Koude Oorlog. Hij was dan ook een zeer moedig, intelligent en aimabel mens, dus iemand van een totaal andere statuur dan types als Josef Stalin of Vladimir Putin.
*2 Ga voor meer informatie naar mijn post over neo-confucianisme.
*3 Ik had het eens met May Khoen's oom Joe Sian over deze kwestie en ook hij was hier nog steeds verontwaardigd over. En dat terwijl hij nota bene nooit in China had gewoond en ook de taal niet sprak. De verontwaardiging zat dus duidelijk ook bij (sommige) ontwikkelde Chinezen in de diaspora nog steeds heel erg diep.
*4 Lees ook mijn post van 28 april 2024 over dit onderwerp.
Zie ook het artikel van Frank Jacobs in The New York Times van 13 januari 2015 met als titel 'Why China Will Reclaim Siberia', evenals het artikel van Diane Francis, van 8 april 2024, op het platform Substack dat als titel 'China Waits' heeft.