Timothy Snyder on freedom

Threats to democratic values

In the years since the 2016 US presidential election there has been no more significant critic of the advance of Trump’s form of nihilism than Timothy Snyder. The Yale history professor effectively took a sabbatical from his day job in 2017 to write On Tyranny, a series of 20 lessons derived from his close study of totalitarian regimes in Europe in the last century and how they might apply to the US in this one.

He followed that book, in 2018, with The Road to Unfreedom, an illuminating and disturbing account of the ways in which Vladimir Putin’s war on truth was being seeded as a global virus, promoted by the tech oligarchs of Silicon Valley, and amplified by the self-serving populists in the White House and Downing Street and elsewhere. With the prospect of another round of Trump-led deconstruction of the rule of law, Snyder here unites all those strands of his attention and sets out an urgent case for exactly what is worth fighting for: “If I can describe the worst, can I not also describe the best?”

 

 

Reclaiming true sovereignty

In his latest book On Freedom Timothy Snyder identifies five key determinants of a truly free society – and it seems highly appropriate that those tenets can be counted on the fingers of one definitely raised fist. Each one leads to the next. The foundation is sovereignty (not the resolve of narrow nationalists but the creation of political conditions in which individuals are safe and enabled to make meaningful choices about their lives, underwritten by empathy). That in turn leads to “unpredictability”, the freedom to behave in ways that authority (and algorithms) cannot control; and mobility (the possibility for young people, in particular, to “break free of the structures (and people) that allowed them to become [sovereign]”. That is only possible with the freedom of “factuality” (“the grip on the world that allows us to challenge it” – Snyder makes a particularly impassioned argument about the devastating effect of local news deserts on democracy); and finally, “solidarity”, the recognition that these freedoms are not just for the privileged 0.1%, but for everyone.

Snyder's On Freedom is a companion volume to On Tyranny and The Road to Unfreedom, penetrating in its analysis of our current crises – of information and climate and civil society – and clear in its prescriptions for change. In it, Snyder reclaims several words that have been co-opted by the so-called libertarians of the right, not least his titular subject, freedom, which here becomes defined not as a negative – as in “freedom from” regulation, or from the demands of fact, or from social obligation – but as an active, physical demand. Too many of us look at freedom as the absence of state power: we think we’re free if we can do and say as we please. But true freedom is “freedom to” – the freedom to thrive, to take risks for futures we choose by working together. Freedom is the value that makes all other values possible.

Source: The Guardian, 23 September 2024.

Trump's tech oligarchs.

 

 Zie ook mijn posts van 29 november 2022, 23 februari 2023 en 20 januari 2025.

Trump is terug

De paradox van de democratie

Vandaag vond in Washington de inauguratie van Donald J. Trump plaats, amper tien dagen nadat hij in New York voor fraude werd veroordeeld in een zaak betreffende zwijggeldbetalingen aan een pornoactrice.*1 Vanwege zijn verkiezing op 5 november jl. moest ik de afgelopen maanden vaak aan The Open Society and its Enemies van Karl Popper denken, en dan met name aan de paradoxen die Popper met betrekking tot dit onderwerp formuleerde.*2

Popper had het over drie paradoxen. De eerste is de paradox van de vrijheid: vrijheid is slechts mogelijk als men vooraf met elkaar bepaalde begrenzingen afspreekt, want onbeperkte individuele vrijheid heft zichzelf, per definitie, op. De tweede is de paradox van de tolerantie: een grenzeloze tolerantie die ook tolerant is voor hen die intolerant zijn, houdt het gevaar in dat de intolerante leden van de samenleving de tolerantie afschaffen. De derde paradox is de paradox van de democratie: wanneer de meerderheid van de bevolking in een land bij de verkiezingen op een ondemocratische partij of persoon stemt is het daarna gedaan met de democratie in dat land. Met name om deze paradox gaat het in deze post.

 

 Butler (PA), 14 juli 2024.

Relativisme en populisme

Het relativisme, dat momenteel hoogtij viert in de westerse wereld, is wellicht de grootste bedreiging voor de hedendaagse democratie. De aanhangers ervan huldigen de overtuiging dat zelfs wetenschappelijk bewijs slechts een mening is en dat zoiets als waarheidsgehalte dus niet bestaat. Dit heeft immiddels geleid tot een samenleving waarin velen, al dan niet gehinderd door enige kennis van zaken, zichzelf als de maat der dingen zijn gaan beschouwen. Hetgeen, volgens mij, vooral met de opkomst van de sociale media te maken heeft, en met de algoritmen waarmee die worden aangestuurd. Expertise, gezond verstand of ethische principes doen er niet meer toe en eigenbelang komt daardoor meestal voor algemeen belang. Dit grootschalige egoïsme vormt de basis van populisme, een verschijnsel dat in democratieën vaak de eerste stap is in de richting van een fascistische dictatuur of autocratie.

Populisten verenigen mensen, simpelweg door alle sociale problemen toe te schrijven aan lieden met een, in hun ogen, 'verdachte' etnische achtergrond, migratiegeschiedenis of ideologie. Of aan culturele en economische dreigingen vanuit het buitenland. Dan wel aan een corrupte overheid. Ook het voortdurend verdacht maken van kwaliteitsjournalistiek hoort er vanzelfsprekend bij, net zoals het in twijfel trekken van de onafhankelijke rechtspraak. Zo creëren ze een vijandige sfeer van 'wij' tegen 'zij'.*3 De angst en haat die ze daarmee oproepen worden vervolgens door hen gebruikt om zich op te werpen als de beschermers van 'waarachtige' vrijheid en democratie. En van de eigen nationale identiteit, niet te vergeten. Steevast beloven ze aan hun kiezers een terugkeer naar de gouden tijden van weleer, naar een paradijs waarin de huidige economische en maatschappelijke problemen nog niet bestonden.

Over hun eigen mateloze zucht naar rijkdom en macht hebben ze het natuurlijk niet...

©Huub Drenth

The Golden Age of America begins right now...

 

*1 Een jury verklaarde Trump in mei 2024 schuldig aan 34 financiële aanklachten in de zaak rond zwijggeldbetalingen aan pornoactrice Stormy Daniels, met wie hij in 2006 een korte affaire zou hebben gehad. Hij betaalde haar in totaal 130.000 dollar (126.000 euro), om haar dit te laten ontkennen, in aanloop naar de presidentsverkiezingen van 2016. Trump verhulde die betalingen door te knoeien met zijn bedrijfsadministratie.

*2 The Open Society and its Enemies is als PDF (deel 1 en deel 2) te vinden op het internet. De eerste publicatie van het werk vond plaats in 1947.

*3 Zie ook mijn posts van 5 november 2024 en 7 november 2024. Daarin schrijf ik over de laatste Amerikaanse verkiezingen. Of ga naar mijn post die handelt over de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 door Trump-aanhangers.

About courage and leadership

 

 

Michael Clarke

Speaking at the 2013 (RUSI) Duke of Westminster Medal for Military Literature, professor Michael Clarke offered a brilliant overview on military literature and how it relates to culture. Between 1997 and 2015 this annual award was given to a living author who made a notable and original contribution to the study of international and national security and defence. In 2013 the prize was awarded to Anne Applebaum for her book Iron Curtain.

Michael Clarke is a visiting professor at King's College London and at the University of Exeter. He was the founding director of the Centre for Defence Studies, and then the International Policy Institute, both at King's College London, before he became the director general of the Royal United Services Institute (RUSI). After his retirement in 2015 he wrote several books. Since the Russian invasion of Ukraine in 2022 he also serves as Sky News' security and defence analyst.

Clarke's latest book Great British Commanders: Leadership, Strategy and Luck was published in September 2024. This study of thirty-four British commanders, from Boudica to Bomber Harris, reflects on their personal stories, as individuals and warriors, and also on their role as strategists and shapers of British history over almost two thousand years.


Sources: Sky News and RUSI.

The Siege of Sevastopol (Crimean War), 1854.

Een droom en een nevel

 

 

Overpeinzingen 2:17

De duur van een mensenleven is slechts een stip, het
bestaan stroomt weg, de waarnemingen zijn vaag, de
samenstelling van het gehele lichaam komt licht tot
verval, de ziel is als een wervelwind, het lot is duister
en de roem onzeker. Kortom, alles wat betrekking
heeft op het lichaam is als een rivier en alles wat de
ziel betreft als een droom en een nevel; het leven is
een strijd en de pleisterplaats van een vreemdeling;
roem wordt vergeten na de dood.

Wat nu is bij machte de mens aan al deze dingen
voorbij te laten gaan? Louter en alleen één ding: liefde
tot de waarheid. En dat houdt in dat we het goddelijke
beginsel in ons, dat meester is over onze vreugde en
pijn, onbesmeurd en ongeschonden bewaren, en
voorts dat wij niets lukraak moeten doen of met de
bedoeling te bedriegen of uit huichelarij, onafhankelijk
van wat een ander doet of laat.

Bovendien dat wij alles wat ons overkomt en te beurt
valt, aanvaarden, omdat het komt uit dezelfde bron -
welke dat ook is - als de mens zelf. En bij dit alles het
tegemoet zien van de dood in zachtmoedige verwachting,
omdat het niets anders is dan het vrijmaken van de
elementen waaruit ieder levend wezen is samengesteld.

En als blijkt dat er voor al die elementen zelf niets
afschrikwekkends is aan het voortdurend veranderen
van het ene ding in het andere, waarom zou iemand
dan opzien tegen de verandering en oplossing van totaal
alles? Zo werkt immers de Natuur en niets is slecht als
het overeenstemt met de Natuur.

Marcus Aurelius (121-180 AD)

 

 

 

Van oud naar nieuw

Ik was van plan om me op deze laatste dag van het jaar met een positieve boodschap tot de lezer te richten, dit vanwege alle dreigingen waar we mee te maken hebben. Veel opbeurende woorden heb ik echter niet tot mijn beschikking, en eigenlijk ook geen adviezen voor wat, ethisch gezien, de juiste houding ten opzichte van deze complexe situatie is. Daarom sluit ik me voor het gemak maar bij Marcus Aurelius aan: probeer te allen tijde vanuit liefde tot de waarheid te leven en besef dat angst voor de dood eigenlijk een onnatuurlijk verschijnsel is. Alles is constant in verandering en dat feit vormt tegelijkertijd de essentie van het leven, niet alleen geboorte en groei maar ook aftakeling en ineenstorting horen er daardoor onlosmakelijk bij. Niets duurt eeuwig, daar komt het simpelweg op neer. Als je dat gegeven op Vladimir Putin en zijn corrupte dievenbende betrekt is er op termijn dus misschien toch wel enigszins sprake van een positief vooruitzicht. Heel misschien...

Uiteraard wens ik iedereen een voorspoedig en gezond 2025 toe.

©Huub Drenth

May Khoen in Delfzijl, 21 februari 2015.

 

Amor mundi

 

 

De rol van geschiedenis

Op 12 december jl. hield Beatrice de Graaf, hoogleraar geschiedenis van internationale betrekkingen, in de tot de nok toe gevulde Stadsgehoorzaal van Leiden, de 53e Huizingalezing. In haar betoog richtte ze zich met name op de vraag hoe geschiedenis, in een tijd van crisis, gebruikt kan worden om betekenis te geven aan een dergelijke beklemmende situatie. Rode draad van de lezing vormde het gedachtegoed van historicus Johan Huizinga (1872-1945), schrijver van onder andere Herfsttij der Middeleeuwen, aan wie deze jaarlijks terugkerende gebeurtenis haar naam te danken heeft.

Kennis van de geschiedenis, zo stelde De Graaf, kan zin en betekenis aan moeilijke tijden geven. Leiders kunnen historische verhalen gebruiken om de bevolking achter zich te scharen, zoals bijvoorbeeld president Roosevelt en Winston Churchill dat in hun radiotoespraken deden. Ook refereerde ze aan de rede van de koning tijdens de Dodenherdenking van 2020 op de Dam. Hij had het daarin onder meer over de verwerpelijke houding van zijn overgrootmoeder Wilhelmina, met betrekking tot het lot van de Nederlandse joden in de oorlog, en besloot zijn speech met de oproep om wegkijken niet goed te praten.

De Dam, 4 mei 2020.

Grondhouding

Het positieve effect van dergelijke toespraken is volgens De Graaf toe te schrijven aan de grondhouding van de sprekers. Zij verloren zich niet, zoals veel complotdenkers tegenwoordig, in een donker toekomstbeeld dat vooral een specifieke groep mensen bedient, en ook niet in een technisch en louter op angstbeelden gebaseerd verhaal, zoals dat van de Nederlandse overheid tijdens de coronapandemie.

Integendeel, deze politieke leiders bezaten een grondhouding die doortrokken was van amor mundi, een term waarmee De Graaf naar Augustinus en Hanna Arendt verwijst. Amor mundi betekent letterlijk ‘liefde voor de wereld’, maar suggereert volgens Beatrice de Graaf tegelijkertijd ook dat er hoop gloort voor de toekomst. Door een sterke innerlijke overtuiging die gebaseerd was op geloof en vertrouwen (in het wezen van de mens) waren politici als Roosevelt en Churchill in staat om, aan de hand van historische gebeurtenissen, een optimistisch toekomstbeeld te schetsen. Zonder de lelijke kanten van het verleden te ontkennen of te verdoezelen ontleenden ze daaraan een duidelijk handelingsperspectief. In hun verhalen werd het verleden een bron waaruit kracht geput kon worden om de zware tijden die komen gingen op een moedige manier tegemoet te treden.

Precies die kracht kenmerkt ook het oeuvre van Huizinga zelf, stelde De Graaf. In zijn historische vertellingen klinkt soms best wel somberheid door, zeker in zijn laatste boeken In de schaduwen van morgen en De geschonden wereld is dat het geval, maar de grondhouding onder die werken is onmiskenbaar van een volstrekt andere aard. Want door de donkere en dreigende schaduwen heen zag hij aan de horizon steeds een heldere dageraad. Wat wellicht ook verklaart waarom Huizinga ook tegenwoordig nog steeds populair is.

Tekst ontleend aan Myrthe Timmers (UL).
Video: Buitenhof (NPO), 22 december 2024. 

 

Johan Huizinga (1872 - 1945).

De Huizingalezing wordt sinds 1972 jaarlijks georganiseerd door de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit Leiden en de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, en sinds 2014 ook door opinieweekblad EW. De lezing heeft een cultuurhistorisch of cultuurfilosofisch onderwerp.

 

Assad gevlucht

 

Een snelle opmars

Het regime van de Syrische dictator Bashar al-Assad is, na amper tien dagen strijd, ten val gebracht. De hoofdstad Damascus is bevrijd, verklaarden rebellen van Hayʼat Tahrir al-Sham (HTS) vannacht. Over het lot van Assad - in het verleden altijd militair gesteund door zijn bondgenoot Vladimir Putin, wiens leger zowel over een marinehaven als een luchtmachtbasis in het noordwesten van Syrië beschikt - is weinig bekend, behalve dat hij de stad zou zijn ontvlucht. Sommige bronnen melden dat hij mogelijk is omgekomen bij een vliegtuigcrash.*1

De rebellen hebben in de hoofdstad Damascus gevangenen uit de gevreesde Sednaya gevangenis bevrijd, zo melden ze op Telegram. Op X zijn beelden te zien van gevangenen die uitgelaten door de straten van Damascus rennen, ook liepen mensen met zakken en dozen het pand van de centrale bank van Syrië uit.

Tientallen Syriërs zijn een kijkje komen nemen bij het geplunderde paleis van president Bashar al-Assad. Mannen, vrouwen en kinderen struinen vrijelijk rond in de luxueuze residentie. Een journalist van AFP zag dat kamers in het gebouw volledig zijn leeggehaald. Er staan alleen nog een paar meubels.

 

 

Ook Putin verliest

Bashar al-Assad is in Moskou. Rusland zal hem en zijn familie asiel verlenen, dat meldde vanavond het Russische persbureau Tass, op basis van een bron in het Kremlin. Wat dit voor consequenties gaat hebben voor de Russische aanwezigheid in Syrië, met name voor de marinehaven in Tartus en de vliegbasis Khmeymim bij de stad Latakia, is nog onduidelijk. De Russische luchtmacht wordt verantwoordelijk gehouden voor het sinds 2015 bombarderen van stellingen van Syrische opstandelingen, het is dan ook niet verbazingwekkend dat de rebellen de Russen niet bepaald een warm hart toedragen.*2

De havenfaciliteit in Tartus is het enige reparatie- en bevoorradingscentrum van Rusland in het Middellandse Zeegebied en vormt, samen met de vliegbasis bij Latakia, voor Moskou een belangrijke springplank voor de overzeese operaties in Afrika. Het verlies ervan zou een gevoelige klap zijn voor het Kremlin omdat Rusland verder geen steunpunten in en rond de Middellandse Zee heeft. Sowieso betekent de ineenstorting van Assads regime een enorm gezichtsverlies voor Vladimir Putin, die immers niet meer in staat bleek om zijn Syrische bondgenoot in het zadel te houden, waardoor het bericht ongetwijfeld ook met veel gejuich ontvangen is in Oekraïne.

Huub Drenth

Bronnen: Sky News en BNR.

 

 

*1 Bashar al-Assad wist als dictator zijn vader (generaal) Hafiz al-Assad, in Syrië aan de macht van 1971 tot 2000, qua wreedheid ver te overtreffen. Toen de bevolking in 2011, tijdens de 'Arabische Lente', tegen hem in opstand kwam reageerde hij op niets ontziende wijze. Hij bombardeerde steden en sloeg betogingen met extreem geweld neer. Hij deinsde er zelfs niet voor terug om chemische wapens tegen zijn eigen onderdanen te gebruiken. Vele duizenden Syriërs verdwenen in de gevangenis, waar ze werden gemarteld en gedood. Naar schatting zijn er tijdens zijn regime 600.000 Syriërs omgekomen, minstens een derde daarvan waren onschuldige burgers. Ruim 6,5 miljoen inwoners (van de oorspronkelijke 23 miljoen) ontvluchtten het land, het merendeel werd opgevangen in omringende landen, met name in Turkije. Ongeveer een miljoen van hen wist Europa te bereiken, Nederland biedt momenteel aan zo'n 150.000 Syrische vluchtelingen onderdak. In Syrië zelf is er sprake van 7,5 miljoen ontheemden.

*2 Zie ook mijn post van 27 februari 2022.

Ba, lily wean!

 

 

The Great Silkie of Sule Skerry

An eartly nourris sits and sings, 

And aye she sings, Ba, lily wean! **

Little ken I my bairnis father,

Far less the land that he staps in.

 

Then ane arose at her bed-fit, 

An a grumly guest I'm sure was he:

'Here am I, thy bairnis father,

Although that I be not comelie.

 

'I am a man, upo the lan,  

An I am a silkie in the sea;

And when I'm far and far frae lan, 

My dwelling is in Sule Skerrie.'

 

'It was na weel,' quo the maiden fair, 

'It was na weel, indeed,' quo she, 

'That the Great Silkie of Sule Skerrie

Suld hae come and aught a bairn to me.'

 

Now he has taen a purse of goud, 

And he has pat it upo her knee,

Sayin, Gie to me my little young son, 

An tak thee up thy nourris-fee.

 

An it sall come to pass on a simmer's day, 

When the sin shines het on evera stane,

That I will tak my little young son,

An teach him for to swim the faem.

An thu sail marry a proud gunner,
An a proud gunner I'm sure he'll be,
An the very first schot that ere he schoots,
He'll schoot baith my young son and me.

 

 

Norn en Scots

Een vrouw met een baby klaagt dat ze de vader van haar kind niet kent en dat ze evenmin weet waar hij woont. Vervolgens staat er opeens een persoon aan het voeteneind van haar bed die haar vertelt dat hij de vader is. Het is een silkie, iemand die van gedaante kan veranderen; op land is hij een man en in zee neemt hij de vorm van een zeehond aan. Hij leeft op een verafgelegen eiland dat Sule Skerry heet. De silkie geeft haar een buidel met goud, neemt de baby van haar over en voorspelt op de valreep ook nog dat ze met een jager gaat trouwen die met zijn geweer zowel hem als hun kind zal doden.*1

Het lied werd, in deze vorm, gezongen op de Shetlandeilanden en is daar omstreeks 1850 opgetekend door een zekere captain F. W. L. Thomas. Op de Orkney-eilanden bestond ook een versie van het lied, zij het met een dubbel aantal strofen. Op beide eilandengroepen werd vele honderden jaren Norn, een taal die afstamt van het Oud-Noors van de Vikingen, gesproken maar in de negentiende eeuw komt hier definitief een einde aan. Vanaf dan wordt er op de eilanden enkel nog in een variant van het Engels, die als Scots bekend staat, met elkaar gecommuniceerd.

 

Scots en Gaelic

Het Shetland Scots is een dialect dat weliswaar verwant is aan het Scots zoals dat in het oosten en zuiden van Schotland wordt gesproken, maar dat daarnaast z'n woordenschat deels aan het Oud-Noors ontleent.*2 Hetgeen, weliswaar in iets minder mate, ook van toepassing is op het dialect van de Orkneyeilanden. In de, door captain Thomas opgetekende, Shetlandse versie van The Great Silkie of Sule Skerry zijn die invloeden her en der nog duidelijk herkenbaar.

Het Scots hoort bij de West-Germaanse talen en is dus niet verwant aan het Scottish Gaelic (Schots Keltisch) dat met name in het uiterste westen van Schotland nog veel sprekers kent. Aangezien het Shetland Scots een dialect is dat gesproken wordt door een relatief kleine groep verliest het tegenwoordig steeds meer terrein aan het Scots dat op het vasteland gangbaar is. Voor het Orkney Scots geldt dit nog sterker. Verreweg de meeste bewoners van beide eilandengroepen zijn afstammelingen van de Vikingen, maar uit hun taal zal dat binnen afzienbare tijd waarschijnlijk niet meer af te leiden zijn.

In de video wordt het lied over de silkie van Sule Skerry gezongen door de Engelse folkgroep The Unthanks, met als gast de Ierse zangeres Julie Fowlis die een bijdrage in het Gaelic levert. The Unthanks zijn afkomstig uit het uiterste noordoosten van Engeland, niet ver van de grens met Schotland, waarschijnlijk spreken zij van huis uit dus ook een soort Scots. Of iets wat er enigszins op lijkt, althans.*3 Ze hebben de door captain Thomas opgetekende tekst her en der wat 'aangepast' (ontdaan van oud-Noorse invloeden) waardoor de song ook voor een tegenwoordig publiek nog steeds toegankelijk is.*4


©Huub Drenth

Vrouwelijke silkie.

 

** Ba, lily wean = huil maar, lief kind.

*1 About Silkies (Wikipedia).
*2 History of the Shetland dialect.
*3 The Unthanks (Wikipedia).
*4  The lyrics as sung by The Unthanks.

Het doel van de reis

 

 

  

Ithaka

Wanneer je je reis naar Ithaka aanvangt,
bid dan dat de weg lang mag zijn,
vol avontuur, rijk aan stof tot kennis.
Wees niet bang voor de Lestrygonen
en de Cyclopen en de toornige Poseidon.
Je zult volk van dat slag nooit tegenkomen zolang
je gedachten verheven blijven en
fier gevoel je lichaam en geest vervult.
Je zult de Lestrygonen nooit ontmoeten,
noch de Cyclopen en de grimmige Poseidon,
als je ze niet in je ziel met je meedraagt,
als je ziel ze niet voor je oproept.

Daarom, bid dat de weg lang mag zijn,
dat het vele zomerochtenden moge geven,
dat je zo vol vreugde, zo vol genot
nooit eerder geziene havens aandoen mag!
Blijf rondhangen op Phoenicische markten
en koop er vele schone zaken:
parelmoer en koralen, amber en ebbenhout
en zoetgeurende parfums van allerlei soort.
Koop zoveel zoetgeurende parfums als je kunt.
Bezoek massa's Egyptische steden,
om er te leren, te leren van hen die kennis bezitten.

Houd je geestesoog steeds vast op Ithaka gericht,
daar te komen is je uiteindelijke doel.
Maar haast je vooral niet,
je reis kan beter jaren en jaren duren.
Werp er desnoods pas het anker uit wanneer je al oud bent,
rijk aan alles wat je onderweg hebt verworven,
maar zonder nog iets van Ithaka te verwachten.

Ithaka schonk je die heerlijke reis,
zonder haar zou je immers nooit de zee op zijn gegaan,
maar nu heeft ze je niets meer aan te bieden.
Ook al tref je er niets aan, dan heeft ze je toch niet bedrogen:
met alle wijsheid die je vergaard hebt, met zoveel ervaring,
begrijp je nu ongetwijfeld de betekenis van Ithaka's.


Konstantínos Petros Kaváfis

 

De zee en de wind

Ithaka is het meest bekende gedicht van de Griekse dichter Konstantínos Kaváfis. De publicatie vond plaats in 1911, in Alexandrië. Het vers ontleent z'n titel aan het eiland Ithaka, de plek waar de Homerische held Odysseus geboren is. Als de Trojaanse Oorlog eenmaal voorbij is krijgt hij, aangezien hij voortdurend gedwarsboomd wordt door de zeegod Poseidon, met tal van tegenslagen te maken, waardoor het hem steeds maar niet lukt om naar zijn geliefde eiland terug te keren. Tijdens zijn jarenlange omzwervingen op de Middellandse Zee vormt het droombeeld van Ithaka de continue hartslag van dit verlangen.

Kaváfis benadert diezelfde geschiedenis echter vanuit een totaal andere invalshoek. Hij schreef een didactisch-filosofisch gedicht dat als boodschap heeft dat oog hebben voor ervaringen die aan de reis (van het leven) diepte en glans geven belangrijker is dan het zo snel mogelijk bereiken van de bestemming. Die bestemming, ieders persoonlijke Ithaka, is volgens hem dus niet het eigenlijke doel van de reis.

Op YouTube zijn een aantal audio-opnamen van Ithaka te vinden, meestal in het Engels, maar ik heb er de voorkeur aan gegeven om het gedicht in de oorspronkelijke taal te laten horen, simpelweg omdat dan duidelijk wordt hoe ongelooflijk mooi het van toon en opbouw is. Ik sluit niet uit dat Homerus ongeveer zo heeft geklonken als hij de Ilias of de Odyssee declameerde. Om ons heen rukken totalitarisme en fascisme op, zelfs Amerika is inmiddels met huid en haar door een cycloop verslonden, maar gelukkig is mijn vermogen om schoonheid en avontuur te beleven door deze ontwikkelingen nog steeds niet aangetast. Ondanks alle donkere wolkenluchten zet ik mijn reis dus gewoon voort, gedragen door de zee en gestreeld door de wind.

©Huub Drenth

 

Vertaling uit het Grieks: Cornelis Buddingh'.
Voordracht: Argyris Xafis.
Penelope (geborduurd): Gerry Drenth-Welsman.
Odysseus en de sirenen: Bardomuseum, Tunis.

Zie ook: Zeg niet dat het een droom was.

 

Een zwarte nacht

 

Wat ik vooraf al vreesde is gebeurd: Donald Trump en de Republikeinen hebben de Amerikaanse verkiezingen gewonnen. Kamala Harris en de Democraten zijn volledig weggevaagd, geen enkele swing state hebben ze in de wacht weten te slepen. Bovendien is nu ook het Congres, dus zowel het Huis als de Senaat, volledig in Republikeinse handen. Met andere woorden: de komende jaren is het Amerikaanse volk aan de grillen van dictator Donald Trump overgeleverd, tegen tal van Democraten heeft hij al wraakacties aangekondigd, sommigen overwegen zelfs naar het buitenland uit te wijken. Een lange gitzwarte nacht is over het land neergedaald, al beweert Trump zelf dat Amerika onder zijn bewind een gouden eeuw tegemoet gaat. Waarmee hij dan waarschijnlijk vooral zichzelf en zijn rijke politieke bondgenoten bedoelt. HD

 

I Ellada

Aan onze oude moeder
moet je geen hulp geven
ook geen stok bij haar bed
want zij zal elke dag haar kinderen slaan
en mij vagebond noemen als ik iets zeg
Naar willekeur slaat zij haar kinderen
tot slaafse en kruiperige wezens
de jeugd gaat teloor in vuile straten
haar waarde blijft laag bij de grond

Lengo, Lengo, Lengo
regeer mij toch niet langer
Lengo, Lengo, Lengo
tyranniseer mij toch niet langer

 

Als ik mijn stem wil laten horen
bevangt mij schrik van verre schaduwen
maar van goud blijft je gezelschap in mijn leven
en je schoonheid geneest mijn verdriet.
Zeg Oompje, vertel ons eens dat verhaal
hoe onze moeder vroeger toch wel was?
‘Slaag viel er als er rumoer was
maar met strelen en kussen zong ze jullie in slaap.’

 

Lengo, Lengo, Lengo
je breekt me m'n hart
Lengo, Lengo, Lengo
je vergalt me de vreugde.

Daarna werd Oompje wat ernstiger
Krabt zich achter z'n oor en bestelt koffie
‘Moeder,’ zei hij, ‘was een meisje
dat als wees bloemen plukte
Met de bloemen versierde zij haar hoofd
maar 's nachts vielen ze op de grond
en van alle bloemen die de Dood neerlegde
hield zij mij, mocht ik het Leven zien.

 

Lengo, Lengo, Lengo

Je nam mij m'n ziel

Lengo, Lengo, vriendin

eens komen we tezamen.

 

Dat was, kinderen, eens jullie moeder

Daarna raakte de tuin vol rovers

die het meisje kleedden als oude vrouw

door haar vodden kon je haar wonden zien.

En als ze ranselt, als ze schreeuwt

dwingen haar daartoe anderen, met eigen belangen

De droom die vliedt maakt haar bang:

het zoeken naar een verloren vrijheid.’

 

Lengo, Lengo, Moeder

in het vuur van de oven

Lengo, Lengo, Moeder

zeg ons nog eens wat je wil.

Slag bij Thermopylae, 480 v.Chr.

Griekse tijden

In mijn vorige post refereerde ik al aan de poging van de Perzische koning Xerxes I, in 480 v.Chr., om Griekenland te veroveren. Als de Grieken zich toen niet zo dapper geweerd hadden zou de richting waarin de westerse beschaving zich de afgelopen 2500 jaar ontwikkeld heeft waarschijnlijk een heel andere zijn geweest. Veel autocratischer, veronderstel ik. Dus meer zoals dat in de rest van de wereld het geval is en nu dus waarschijnlijk ook in de Verenigde Staten. Ik moest erdoor aan het lied I Ellada (Griekenland) van de Griekse componist Yannis Markopoulos denken, in de video wordt het vertolkt door zangeres Haris Alexiou terwijl Markopoulos zelf achter de piano zit. Hij schreef het in 1973, vlak voordat kolonel Georgios Papadopoulos, na zes jaar dictatuur, ten val werd gebracht. In eerste instantie was de titel Lengo Lengo, een meisjesnaam waarmee hij op cryptische wijze aan Griekenland refereerde, maar toen de politieke situatie na het herstel van de democratie weer veilig geworden was hernoemde hij het tot I Ellada.

De essentie van zijn woorden is dat 'moedertje' Griekenland, gedurende de jaren van de dictatuur, haar kinderen zwaar heeft verwaarloosd en mishandeld, iets wat de komende tijd mogelijk ook op het democratisch ingestelde deel van de Amerikaanse bevolking van toepassing gaat zijn. Misschien zelfs ook op ons, in Europa, want ook hier lopen immers types zoals Donald Trump rond...

Overigens, na die oorlog tegen de legers van Xerxes besloten de Griekse stadstaten, die voortdurend met elkaar overhoop lagen en elkaar te lijf gingen, om voortaan gezamelijk op te treden als het om een militaire dreiging van buitenaf ging. De Europese naties kunnen daar in deze roerige tijden een belangrijke les uit leren!


©Huub Drenth

 

American Progress - John Gast, 1872.

 

 

Zie ook mijn posts van 5 november 2024 en 20 januari 2025.