La France inconnue

La nuit je mens
Je prends des trains à travers la plaine
La nuit je mens
Je m'en lave les mains
J'ai dans les bottes des montagnes de questions
Où subsiste encore ton écho
Où subsiste encore ton écho *1

 

Christianus Hendricus Franciscus Wessels (1904 - 1988)

De eerste Franse zinnen die ik ooit leerde ken ik nog steeds uit mijn hoofd: "Où est le fermier? Le fermier est dans le pré. Il est sous l'arbre. Il fume une pipe." Ik had er op dat moment geen enkel vermoeden van dat die pijprokende boer onder de boom wel eens een ver familielid van mij kon zijn. Laat staan dat ik op die leeftijd van het bestaan van die 'Franse bloedverwant' afwist.

Nog niet zo lang geleden ontdekte ik dat Chris Wessels, een volle neef van mijn vader, bijna een eeuw terug, vanuit Groningen naar Frankrijk was vertrokken en daar tot zijn dood had gewoond. Over zijn leven is tot op heden weinig bekend, bij mij althans, mede omdat de Franse digitale archieven zeer moeilijk toegankelijk blijken te zijn. Er bestaat een vage foto van hem waar hij op staat als boer (in de hooitijd) maar of dat ook zijn officiële beroep was ben ik niet te weten gekomen. In 1930 trouwde hij, in Annet-sur-Marne, met de 18-jarige Parisienne Lucienne Mougeot maar vervolgens kreeg hij in de jaren daarna vier kinderen bij een andere vrouw, Rachel Fontaine geheten (geboren in 1905 in Armentières). Met haar trouwde hij in 1942 in Parijs. Hij had toen overigens nog steeds niet de Franse nationaliteit want die verkreeg hij pas in 1954.

Van 1930 tot 1964 woonde hij achtereenvolgens in Annet-sur-Marne, Palaiseau en Vincennes - alle gelegen vlak bij Parijs - en na 1964, hij was toen inmiddels pensioengerechtigd, in Le Chay, een dorp in het arrondissement Saintes, niet ver van Bordeaux. In dat dorp werd hij tot burgemeester gekozen. Chris Wessels overleed in 1988, 84 jaar oud. Zijn vrouw Rachel overleed in 2006 in Médis, op de gezegende leeftijd van 101.

©Huub Drenth

 

 

Chris Wessels als boer.

 

*1 Het chanson La nuit je mens ('s Nachts lieg ik) wordt gezongen door Alain Bashung (1947-2009). Hij is ook een van de vijf tekstdichters van het lied. De intrigerende clip is in 1997 gemaakt door Jacques Audiaud, Bashungs latere vrouw Chloé Mons speelt er eveneens in mee. Alain Bashung is nog steeds een beroemdheid in Frankrijk maar tot gisteren, toen ik hem zag in een televisieprogramma, had ik eerlijk gezegd nog nooit van hem gehoord.

https://lyricstranslate.com

Mensen of monsters

Don't listen to a word I say
The screams all sound the same

And though the truth may vary
This ship will carry our bodies safe to shore

Folk from Reykjavik

Het zijn nogal verwarrende tijden. De drukkende sfeer die alom heerst lijkt waarschijnlijk een beetje op die van de jaren dertig. Dat idee heb ik althans. Een kantelpunt in de geschiedenis, zo noemen sommigen het reeds. Alles is aan het veranderen: reactionair en totalitair gedachtegoed rukt op, overal ter wereld. Ideologieën, zowel van politieke als religieuze aard, waarin persoonlijke vrijheid er volstrekt niet meer toe doet, raken steeds meer in de mode. Autocratie of democratie, om de keuze daartussen lijkt het tegenwoordig voornamelijk nog te gaan, en dat terwijl de wereld, door de klimaatcrisis, in versneld tempo naar de bliksem gaat.

Ik heb geluk gehad, dat besef is heel sterk. Als kind heb ik elke winter, wekenlang, op natuurijs geschaatst en van de seksuele revolutie heb ik daarna ook volop kunnen genieten. In mijn jonge jaren maakten de woorden van dominees, priesters en moralistische politici plaats voor de uitingen van filosofen, schrijvers, kunstenaars en popmusici waardoor het leven ineens een stuk aangenamer werd voor mensen zoals ik. Die overgang verliep vanzelfsprekend niet zonder slag of stoot maar dat proces heeft er uiteindelijk wel voor gezorgd dat de samenleving, op tal van vlakken, zeer ingrijpende veranderingen onderging. Voor May Khoen, met haar grotendeels Aziatische achtergrond, betekende die veranderde tijdgeest eveneens een bron van vrijheid en inspiratie. Ze ontwikkelde zich tot een markante en expressieve verschijning en dat was best wel bijzonder aangezien op die manier 'opvallen' binnen de Chinees-Indische cultuur nou eenmaal niet iets was dat in de opvoeding aangemoedigd werd.

Toen ik dit filmpje van de IJslandse indie folkgroep Of Monsters and Men ontdekte - gemaakt op Lowlands in 2012 - moest ik onwillekeurig terugdenken aan die tijd. Ik werd er meteen vrolijk door, ondanks alle hedendaagse ellende. De 'spirit' van toen bestaat in het vrije Westen duidelijk nog steeds en dat is best wel hoopgevend.

©Huub Drenth

May Khoen, 1981

Een bezopen natie

De bus of het vliegtuig

Een paar dagen geleden maakte Vladimir Putin bekend dat hij 300.000 man gaat mobiliseren. Meteen de volgende dag ging die operatie al van start. Met name in Siberië, waar de bevolking in het algemeen arm en laagopgeleid is, werd er wederom zwaar gerekruteerd want hoe de situatie in Oekraïne daadwerkelijk is beseffen ze daar niet. Uitgezwaaid door hun familie stapten de opgeroepen reservisten in de bus om ergens in een legerplaats of kazerne een uniform, helm en geweer op te gaan halen. Of ze na terugkeer van het slagveld hun baan nog wel zouden hebben, die vraag hield hen kennelijk nog het meest bezig.

In de wat meer ontwikkelde gebieden, zoals de grote steden ten westen van de Oeral, kwam een tegenovergestelde beweging op gang: veel jonge mannen, hoogopgeleid en met toegang tot platforms als Twitter en YouTube, wisten niet hoe snel ze het land moesten verlaten; de prijzen van vliegtickets schoten omhoog en aan de grens met Finland en Georgië ontstonden kilometerslange files. Die slimme, en allesbehalve arme, gasten lieten het sneuvelen duidelijk liever aan anderen over.

Vluchtelingenstroom bij de grens met Georgië.

Het afgelopen half jaar hebben we kunnen zien hoe extreem corrupt, wreed, pervers en leugenachtig het Russische regime is. De vernietigende effecten daarvan treffen niet alleen Oekraïne maar eveneens, en in toenemende mate, de eigen bevolking. Maar ik moet eerlijk bekennen dat ik volstrekt geen medelijden heb met de Russen, ook niet met degenen die nog gaan sneuvelen. En evenmin met hun familie. Want wat hen overkomt is nou eenmaal de prijs die je als volk uiteindelijk betaalt als je kritiekloos een megalomane psychopaat van het kaliber Adolf Hitler blijft steunen.

Wat natuurlijk niet wil zeggen dat er in Rusland geen dappere lieden bestaan die de straat op durven gaan om openlijk tegen Putin te demonstreren. Zoals bekend belanden die echter al snel achter de tralies, niet alleen in Moskou en Sint-Petersburg maar ook in het verre Siberië.


©Huub Drenth

Boerjatische demonstrante in Oelan-Oede.

Sailors, bagpipes and drums

Een laatste opleving

Gisteren vond de staatsbegrafenis van koningin Elizabeth plaats. Het was een zeer intrigerende gebeurtenis, uitzonderlijk breed van opzet en eigenlijk niet meer passend in de huidige tijd. Laat staan dat het schouwspel symbool stond voor de actuele staat van het Britse rijk. Wat niet wil zeggen dat ik niet heb genoten. Het duurde al met al een uur of zes maar vrijwel elke seconde was de moeite van het kijken waard. Want wat je zag was een overweldigende hoeveel-heid pracht en praal, evenals een verbazingwekkend scala aan uniformen en hoofddeksels. De rouwstoet die na de uitvaartdienst in Westminster Abbey door de straten van Londen trok had een lengte van twee kilometer, ook de vele toeschouwers langs de route kwamen dus, na uren wachten weliswaar, ruimschoots aan hun trekken.

Het filmpje in deze post laat het overbrengen van het stoffelijk overschot van Westminster Hall naar Westminster Abbey zien, we zijn dus aanwezig bij het begin van de plechtigheid. Persoonlijk vond ik dat het meest ontroerende onderdeel van het lange draaiboek, waarschijnlijk omdat het, in tegenstelling tot de twee lijkstoeten die je later nog zag, een relatief klein en intiem karakter bezat, mede door de gedragen doedelzakmuziek en het ritme van de trommels.*1 Het deed me denken aan een prent die ik kende van de uitvaart van Willem van Oranje, een plechtigheid die zich op 3 augustus 1584 in Delft afspeelde. Het plaatste het gebeuren van gisteren in een lange historische traditie, behalve naar het heden keken we in feite dus ook naar het verleden. En, wat de schaal van het afscheid betreft, waarschijnlijk zelfs voor de allerlaatste keer.


©Huub Drenth

Delft, 3 augustus 1584.

 

*1 De melodie die gespeeld wordt hoort bij de Schotse song Chì Mi na Mórbheanna (Mist Covered Mountains Of Home).

Die Götterdämmerung

Wagner & Co.

De afgelopen week was er sprake van spectaculaire ontwikkelingen in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. In een paar dagen tijd heroverde Oekraïne zo'n beetje de hele Charkiv Oblast, dit tot ieders grote verbazing, ongetwijfeld ook die van Vladimir Putin. Het Russische leger bleek niet in staat om weerstand van enige betekenis te bieden en koos vrijwel meteen het hazenpad, met achterlating van een groot aantal doden en gewonden en eveneens van veel zwaar materieel en ammunitie. 

Volgens Amerikaanse schattingen zijn er de afgelopen zes maanden tussen de zeventig- en tachtigduizend Russen gesneuveld of zwaar gewond geraakt. Dit hoge aantal slachtoffers, in combinatie met het onvermogen van het Kremlin om het tekort aan mankracht op te vangen - een algemene mobilisatie is immers vanuit politiek oogpunt niet gewenst - dwongen Putin en zijn generaals dan ook al in een vroeg stadium om tot de inzet van huurlingen over te gaan.

 

Hagen en de drie Rijndochters.

Dat huurlingenleger, voornamelijk bestaand uit Tsjetsjenen, Syriërs en leden van de beruchte Wagner Groep, lijdt echter eveneens aanzienlijke verliezen.*1 En die uitgedunde eenheden moeten uiteraard ook worden aangevuld, het liefst zo goedkoop mogelijk. De Wagner Groep heeft daarvoor een zeer creatieve oplossing bedacht: met toestemming van de Russische autoriteiten worden door hen sinds kort soldaten in gevangenissen gerekruteerd. Zware criminelen, waaronder psychopaten, moordenaars en verkrachters, wordt gratie beloofd in ruil voor zes maanden actieve deelname aan de oorlog in Oekraïne. Soort zoekt soort, daar komt het min of meer op neer.

Aan het eind van Götterdämmerung, het vierde en laatste deel van Richard Wagners operacyclus Der Ring des Nibelungen, trekken de drie Rijndochters de door machtszucht verblinde Hagen steeds verder de diepte in, net zo lang tot hij verdrinkt. Waarna uit het orkest enkel nog lieflijke tonen weerklinken...


©Huub Drenth

 

Wagner-huurlingen.

*1 De Wagner Groep is een Russische paramilitaire organisatie die diensten levert in gewapende conflicten, onder andere in Syrië en een aantal Afrikaanse landen. De privémilities lijken in werkelijkheid eenheden van het Russische Ministerie van Defensie te zijn die door het Kremlin ingezet worden in kwesties waarbij de Russische overheid zelf niet genoemd wil worden. Het bedrijf is eigendom van Jevgeni Prigozjin (hij voert het woord in het filmpje), een oligarch die nauwe banden onderhoudt met Vladimir Putin. In de jaren tachtig bracht Prigozjin zelf ook negen jaar achter de tralies door, onder meer voor roofovervallen en fraude. De militaire leider (en medeoprichter) van de groep is Dimitri Utkin, een voormalige hoge Russisch legerofficier.

Once upon a time...

 

Balmoral

Gisteren is koningin Elizabeth II overleden. Min of meer plotseling want twee dagen eerder, op dinsdag 6 september, ontving ze, op kasteel Balmoral in Schotland, nog Liz Truss die de dag ervoor door de Conservatieve Partij als opvolger van Boris Johnson gekozen was en door Elizabeth officieel tot premier benoemd werd.

Gedurende mijn hele leven was Elizabeth koningin van Engeland (plus van nog een aantal andere landen), een periode die begon toen haar vader, koning George VI, in februari 1952 overleed. Ze was toen 25. In die tijd heersten de Britten nog over een wereldrijk, een situatie waaraan tijdens haar regeer-periode gaandeweg een einde zou komen en die tegenwoordig voornamelijk nog voortleeft in allerlei theatrale ceremonies en tradities, stammend uit dat roemrijke verleden maar die geen enkele betekenis in het heden meer hebben.

Elizabeth was een zeer gelovig mens die er diep van overtuigd was dat ze door de goddelijk voorzienigheid op de Britse troon beland was. Hetgeen op zich niet zo'n rare gedachte is want bij haar geboorte zag het er nog naar uit dat haar oom Edward, en diens eventuele nazaten, voor de opvolging van koning George V zouden gaan zorgen. Het liep echter anders en zo kwam ze op jonge leeftijd plotseling in een avontuurlijk en glamoureus leven terecht, waardoor ze voortaan niet alleen ontelbare handen moest schudden maar eveneens allerlei interessante personen ontmoette, iets waar ze vaak zichtbaar van genoot. Want zelf was ze per slot van rekening, afgezien van haar kleding, nogal een kleurloze figuur, zeker in vergelijking met markante persoonlijkheden als Margareth Thatcher of Lady Di, twee vrouwen die eveneens haar levenspad kruisten.

 

Elizabeth en Vladimir Putin, Londen april 2000.

Westminster Abbey

De kroning van Elizabeth speelde zich op 2 juni 1953 af in Westminster Abbey, de pracht en praal waarmee die gebeurtenis plaatsvond gaan we ongetwijfeld opnieuw zien bij haar uitvaart over een dag of tien. Daarna breekt er een nieuw tijdperk aan en is het niet onwaarschijnlijk dat het Verenigd Koninkrijk en het Brits Gemenebest in versneld tempo verder zullen desintegreren. Want niets blijft immers zoals het is, al helemaal niet wanneer degene die als laatste de eenheid nog enigszins symboliseerde voorgoed van het toneel verdwenen is.

Op de foto hieronder is koningin Elizabeth II (1926-2022) te zien met haar moeder en grootmoeder, de koningin-gemalinnen Elizabeth (1900-2002) en Mary (1867-1953), tijdens de begrafenis van George VI in februari 1952. Drie vorstinnen die samen bijna 150 jaar geschiedenis en continuïteit van de Britse monarchie vertegenwoordigen. Nu maar afwachten hoe de inmiddels bejaarde koning Charles en zijn echtgenote Camilla de komende jaren met hun rol zullen omgaan. Dus of zij zich ook enkel door pompeuze protocollen en rituelen laten leiden of voor een meer eigentijdse invulling kiezen. Aangezien het Verenigd Koninkrijk sinds de Brexit in snel tempo, zowel in economisch als sociaal opzicht, aan het instorten is lijkt dat laatste me zeer raadzaam, anders treft hen waarschijnlijk hetzelfde lot dat een eeuw geleden de andere grote Europese vorstenhuizen beschoren was.

©Huub Drenth

Oude rekeningen

Over rancune en revanchisme

Zoals de Tweede Wereldoorlog min of meer het gevolg was van de door Duitsland verloren Eerste Wereldoorlog, zo bestaat er ook een oorzakelijk verband tussen de huidige oorlog in Oekraïne en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, begin jaren negentig. In beide gevallen gaat het om het gevoel als natie mateloos vernederd te zijn, resulterend in een sterke drang om aan die situatie, eventueel met geweld, een einde te maken en terug te keren naar de geopolitieke verhoudingen zoals die bestonden voordat de catastrofe zich aandiende. Revanchisme heet dat verschijnsel.

In bovenstaand filmpje schetst professor Michael Clarke een scenario van hoe de door Rusland beoogde 'herinlijving' van Oekraïne wel eens zou kunnen gaan verlopen en dan komen we in een proces terecht dat verdacht veel lijkt op de Tachtigjarige Oorlog zoals die zich ooit afspeelde in onze streken. Want Moskou blijkt simpelweg militair niet in staat om de hele Oekraïne te bezetten, net zoals de Oekraïeners voorlopig de Russen waarschijnlijk niet beslissend kunnen verslaan. Mogelijk zal er vele decennia lang sprake zijn van wat door experts een 'frozen conflict' genoemd wordt, dus van een belegering hier en een veldslagje daar, en eveneens van lange perioden waarin er niets of weinig gebeurt.

 
Putinisme.

Adolf Hitler werd gedreven door revanchistische motieven en hetzelfde geldt voor Vladimir Putin die, zoals bekend, terug wil naar de hoogtijdagen van de Sovjet-Unie, een periode die in zijn ogen gesymboliseerd wordt door de overwinning van het Rode Leger op nazi-Duitsland en de daaropvolgende knechting van Oost-Europa.

Het uiteenvallen van het Sovjet-rijk - een volstrekt onbedoeld en onvoorzien gevolg van de hervormingspolitiek van Michail Gorbatsjov*1 - beschouwt Putin dan ook als de grootste geopolitieke ramp van de twintigste eeuw, een grotere ramp zelfs dan de bijna 25 miljoen doden die er in WO II aan communistische zijde te betreuren vielen. Het is dan ook geen toeval dat hij die voor Rusland zo 'glorieuze' oorlog nu in Oekraïne probeert na te spelen, teneinde de Russen weer een gevoel van trots te geven. Evenals bij Hitler het geval was leunt Putins ideologie - waarin de Russen getypeerd worden als edele Spartanen en westerlingen als decadente Atheners - heel sterk op een combinatie van nationalistische en fascistische ideeën en de meeste Russen gaan daar, net zoals eertijds de Duitsers, probleemloos in mee.

 

Keizer Qianlong.

China's grenzen

In zijn betoog over de gang van zaken in Oekraïne stipt Clarke ook de situatie langs de Chinees-Russische grens aan. Die observatie is best wel intrigerend, ook Xi Jinping is momenteel immers nogal hevig in de ban van revanchistisch gedachtegoed. En niet alleen hij, in feite kijken veel Chinezen verlangend terug naar de politiek-economische situatie zoals die in de 17e en 18e eeuw in China bestond, naar de roemrijke tijden van de Qing-keizers Kangxi, Yongzheng en Qianlong, dus voordat midden 19e eeuw twee langdurige opiumoorlogen door het keizerlijke leger werden verloren en westerse mogendheden, aangevoerd door Groot-Brittanië, het land steeds verder in een zeer vernederende en moreel verwerpelijke positie konden dwingen.

 

 Qing generaal ± 1890.

China was ten tijde van de regeringsperiode van keizer Qianlong (1711 - 1799) nog verreweg het machtigste land ter wereld, en eveneens, qua technologie, het meest ontwikkelde. Gedurende de daarop volgende jaren van economische en militaire verzwakking - mede veroorzaakt door de systematische afwijzing van 'moderne' westerse ideeën en technologieën door de behoudende 19e eeuwse (Mantsjoe) keizers van de Qing-dynastie*2 - werden grote stukken van het Chinese grondgebied in Siberië door tsaristisch Rusland ingepikt. In 1858 en 1860 werden die annexaties officieel bekrachtigd in respectievelijk het Verdrag van Aigun en het Verdrag van Peking. Beide verdragen werden het door de Tweede Opiumoorlog sterk verzwakte China door de Russen opgedrongen, van onderhandelingen was feitelijk geen sprake (klik op het kaartje hieronder).

Het verlies van dat territorium, in China 'Buiten-Mantsjoerije' genoemd en qua oppervlakte ongeveer net zo groot als Oekraïne, heeft de Chinezen sindsdien altijd behoorlijk dwarsgezeten en Michael Clarke, autoriteit op het vlak van defensiestudies, sluit dan ook niet uit dat ze het op een gegeven moment terug gaan pakken.*3 Plus wellicht nog een extra stuk Siberië erbij als ze op maar weinig tegenstand stuiten. En die kans is best wel groot aangezien de Russische strijdkrachten zich de komende jaren, hoe dan ook, in het westen zullen moeten blijven concentreren op Oekraïne en de NATO, dus op een conflict dat Vladimir Putin zelf heeft uitgelokt.*4

©Huub Drenth

Buiten-Mantsjoerije.

 

*1 Toen ik gisteren deze post schreef hoorde ik dat Michail Gorbatsjov was overleden. Aan hem hebben de Oekraïeners, Letten, Esten en Litouwers in feite hun vrijheid, democratie en zelfbeschikkingsrecht te danken. In Rusland wordt hij verguisd, in het Westen spreekt men meestal lovend over hem omdat hij een einde maakte aan de Koude Oorlog. Hij was een intelligent en aimabel mens, in wezen meer een dromer en een utopist dan een pragmatische politicus, dus iemand met een totaal andere inborst dan types zoals Josef Stalin of Vladimir Putin.

*2 Ga voor meer informatie naar mijn post over neo-confucianisme.

*3 Ik had het eens met May Khoen's oom Joe Sian over deze kwestie en ook hij was hier nog steeds verontwaardigd over. En dat terwijl hij nota bene nooit in China had gewoond en ook de taal niet sprak. De verontwaardiging zat dus duidelijk ook bij (sommige) ontwikkelde Chinezen in de diaspora nog steeds heel erg diep.

*4 Lees ook mijn post van 28 april 2024 over dit onderwerp.

Zie ook het artikel van Frank Jacobs in The New York Times van 13 januari 2015 met als titel 'Why China Will Reclaim Siberia', evenals het artikel van Diane Francis, van 8 april 2024, op het platform Substack dat als titel 'China Waits' heeft.

 

Explosieve ontwikkelingen

 

Belogorod

Vandaag viert men in Oekraïne onafhankelijkheidsdag. Het toeval wil dat ook vandaag precies een half jaar geleden de oorlog met Rusland begon. Of, zoals Vladimir Putin het noemt, dat er een 'speciale militaire operatie' richting Kiev van start ging. Inmiddels voert ook Oekraïne met grote regelmaat speciale militaire operaties op 'Russisch' grondgebied uit en die zijn, in tegenstelling tot die van hun tegenstander, wel bijzonder succesvol, zoals een aantal recente aanslagen op militaire doelen op de Krim bijvoorbeeld. Bovenstaande foto van 19 augustus jl. getuigt daar ook van; wat er te zien valt is de brand in een munitiedepot in de oblast Belogorod, zo'n zestig kilometer over de grens met Rusland.

Men zegt vaak dat de waarheid het eerste slachtoffer van een oorlog is maar of dat ook voor Rusland geldt valt te betwijfelen. Voordat de oorlog begon was 'waarheid' in die contreien immers ook al een volkomen leeg begrip. Volstrekte lariekoek, daar werd de bevolking al jarenlang voortdurend mee bestookt, nog in extremere mate zelfs dan in de tijd van de Sovjet Unie. Je hoeft alleen maar te denken aan de leugens die, op last van het Kremlin, nog steeds worden verspreid over het neerhalen van vlucht MH17 om van die praktijken een enigszins invoelbaar beeld te krijgen. Er vindt aan de lopende band geschieds-vervalsing plaats, een vorm van taalverkrachting die zijn weerga niet kent. Iets dergelijks gebeurt nu ook weer met Oekraïne: dat land wordt 'bevrijd', van 'nazi's' nota bene, door het volkomen in puin te schieten en massaslachtingen aan te richten. Een 'broedervolk', zo noemen ze in Rusland de Oekraïeners trouwens nog steeds...     

 

 

Daria Dugina

Een heel ander soort explosie dan die in Belogorod deed zich overigens op zaterdag 20 augustus iets buiten Moskou voor. Daar kwam, door een autobom, de 29-jarige journaliste Daria Dugina om het leven. Het betrof hier de dochter van Alexander Dugin, een oerconservatieve Russische filosoof en ideoloog aan wie Vladimir Putin veel van zijn megalomane, imperialistische en fascistoïde gedachtegoed ontleent. Tijdens een rouwplechtigheid een paar dagen later verklaarde Dugin - die ooggetuige was van de ontploffing waarbij Daria het leven liet - dat Rusland nu wel de oorlog in Oekraïne moest winnen want dan was haar dood niet voor niets geweest. Aangezien de bom waarschijnlijk voor hem bestemd was is de kans echter groot dat hij die dag niet meer zelf zal meemaken.

En dan zijn er natuurlijk nog de gasprijzen. Sinds Putins inval in Oekraïne kenden die een explosieve ontwikkeling, wat op zich niet vreemd is want het meeste gas dat in de EU gebruikt wordt komt uit Rusland. Tsaar Vladimir Putin bepaalt hoeveel we nog krijgen, daar komt het op neer, en vanzelfsprekend wordt dat steeds minder. Hetgeen vervolgens weer tot verdere prijsstijgingen leidt en steeds meer huishoudens in de problemen brengt. Inmiddels raakt de oorlog dus het leven van zo'n beetje elke Europeaan. Waarschijnlijk zelfs van de hele wereldbevolking. Hetgeen overigens niet wil zeggen dat Putin de strijd aan het winnen is. Integendeel.

©Huub Drenth

 

     

May Khoen Tan

Afscheid van het paradijs

Bovenstaand filmpje is gemaakt eind juli 1962. May Khoen woonde in die tijd nog op Aruba, in Oranjestad om precies te zijn. Daar had haar vader de leiding over de Botica Aruba, een apotheek die eigendom was van de Arubaanse familie Du Puy. De beelden die we zien zijn door haar vader geschoten (en van muziek voorzien) tijdens de viering van het heuglijke feit dat May Khoen de leeftijd van 10 jaar had bereikt, vandaag exact 60 jaar geleden. Een paar maanden later vertrok ze, samen met haar moeder, oma en twee zussen, met de boot naar Nederland, waar ze met z'n vijven in een klein flatje in de Amsterdamse Marius Bauerstraat terechtkwamen. Haar vader arriveerde pas in het jaar daarna, toen hij bij Philips Duphar in Olst een aanstelling als hoofd van de analytische afdeling gekregen had, waarna het voltallige gezin in Deventer neerstreek. In februari 1966 werd daar nog een vierde dochter geboren die de naam May Hwah (Xenia) zou krijgen.

Zowel de tijd op Aruba als die in Deventer beschouwde May Khoen als de prettigste perioden van haar jeugd. Op Aruba was er sprake van een uitgesproken multiculturele samenleving waardoor ze nooit met zoiets als 'discriminatie' werd geconfronteerd, in het filmpje is die sfeer goed te herkennen. Terug in Amsterdam was dat meteen wel het geval, daar werd ze uitgemaakt voor 'poepchinees' en werd ook haar, zeer correcte, uitspraak van het Nederlands belachelijk gemaakt. Bovendien kwam ze, vlak na aankomst, in de extreem strenge winter van 1963 terecht - Reinier Paping won dat jaar de Elfstedentocht - hetgeen nogal een contrast vormde met de klimatologische omstandigheden op Aruba.*1

 

 

Kapotte vriendschappen

Na de kille ontvangst in Amsterdam volgde dus gelukkig een warm welkom in Deventer. Net zoals op Aruba was het dagelijkse leven er overzichtelijk en aangenaam, daar beleefde Khoen haar puberteit en sloot ze opnieuw hechte vriendschappen met vriendinnen. Bovendien werd de oude Hanzestad aan de IJssel omringd door zeer afwisselende en toegankelijke natuur, iets wat ze tot dan toe in feite niet kende aangezien het landschap op Aruba nogal kaal, dor en rotsachtig was. Op allerlei vlakken viel er dus heel veel te ontdekken op die nieuwe woonplek. Toen haar vader na een paar jaar besloot om zich wederom in Amsterdam te vestigen, en ze opnieuw afscheid van alles en iedereen moest nemen, voelde ze zich dan ook voor de zoveelste keer van een vertrouwde thuisbasis beroofd.*2

De afgelopen tijd had ik regelmatig contact met een oude vriend van May Khoen's vader. Hun levens vertoonden een onwaarschijnlijk groot aantal overeenkomsten: beiden waren ze afkomstig uit Semarang en hadden daarna, deels gelijktijdig, in Amsterdam farmacie gestudeerd. Alletwee hadden ze op Aruba als apotheker gewerkt en waren daarna bij Philips Duphar in Olst in dienst getreden, waardoor ze beiden met hun gezin een poos in Deventer hadden gewoond. Bovendien waren ze elk uiteindelijk ook nog eens eigenaar van een apotheek geworden, de een in Amsterdam en de andere in Het Gooi. Begin jaren zeventig was er aan die parallelle ontwikkelingen een einde gekomen. Hij zei over May Khoen's vader dat deze vanaf toen, telkens als hij een belangrijke beslissing moest nemen, steevast voor de minst reële (en dus de meest risicovolle) had gekozen en er daardoor een 'meelijwekkende rotzooi' van had gemaakt, zo'n beetje op ieder mogelijk vlak. En dit ondanks zijn grote intelligentie en academische scholing.

Na het plotselinge vertrek van May Khoen's vader naar Californië in 1979 had deze vroegere vriend en collega jarenlang moeite gedaan om het contact te herstellen maar dat was nooit gelukt, zelfs niet toen hij met zijn gezin in Los Angeles verbleef, dus dicht bij de woonplaats van May Khoen's vader. Nog steeds was hij daar zeer verontwaardigd over. Veel troost heb ik hem niet weten te bieden, ik kon alleen maar zeggen dat hij niet de enige was die dit was overkomen en dat hij het derhalve niet al te persoonlijk op moest vatten. Maar begrijpen deed ik hem natuurlijk wel, het is nou eenmaal niet leuk om vrienden te verliezen, al helemaal niet op zo'n manier.

©Huub Drenth

Wonderful life - Katie Melua

*1 De afgebeelde 'winterfoto' dateert van een paar jaar later. Mayke en May Khoen staan helemaal rechts. De vrouw naast Mayke is waarschijnlijk tante Irene en die in de geblokte winterjas mogelijk tante Giok (zie mijn post over The Kwee Family of Ciledug).

*2 Volgens May Khoen's vader was het vertrek van Aruba naar Neder-land noodzakelijk omdat daar 'goed middelbaar onderwijs' bestond. En de verhuizing van Deventer naar Amsterdam omdat er in die stad 'universiteiten en hogescholen' waren (zijn dochters gingen alle drie in Groningen studeren). Van eigenbelang was dus nooit sprake, veeleer van zelfopoffering. Later sloot May Khoen niet uit dat al deze extreem ontwrichtende, en veel stress genererende, acties een te grote belasting voor haar immuunsysteem hadden gevormd en dat mogelijk (mede) daardoor haar nierziekte was ontstaan. De onverwachte dood van haar moeder in 1970, en het feit dat haar vader nog geen twee jaar later bij een andere vrouw opnieuw een kind verwekte, zal daar ongetwijfeld ook sterk toe hebben bijgedragen.

Over de liefde en de dood

 

Lied over de spiegel

Zing dan! Waarover?
Zing waarover je wilt,
wat op het puntje van je tong ligt.
Maar begin.

Over de avond misschien en over de lamp
en ook over de waaier.
En als je uit de grond van je hart wilt,
zing dan over de liefde.

Tot slot over de dood
op het moment dat hij je
zijn zwarte spiegel aanreikt.
Begin maar!

Maar alsjeblieft, verwissel de dingen niet.
De avond en de lamp,
de liefde met de waaier,
en ten slotte de spiegel, en de dood.

Met de avond komt de liefde,
zoals je weet.
Ze klopt, treedt binnen, dimt het licht
en vult de hele nacht.

Bij het weggaan fluistert ze
van achter de waaier: misschien...

De dood komt tegen de ochtend,
in de spiegel legt hij duisternis.
Even is het stil,
je hoort je eigen adem
en als je dan in angst opkijkt,
zegt hij: nee!

Jaroslav Seifert

 

Op 15 juli 2008, vandaag precies veertien jaar geleden, gingen May Khoen en ik in het stadhuis van Groningen met elkaar een geregistreerd partnerschap  aan. Deze samenlevingsvorm staat, juridisch gezien, volkomen gelijk aan een wettig huwelijk, dus welbeschouwd is het vandaag onze trouwdag.*1

Het afgebeelde schilderij heet Sadko in het Onderwater Koninkrijk en is in 1876, tijdens zijn verblijf in Parijs, vervaardigd door de Oekraïens-Russische schilder Ilja Repin (klik op de afbeelding). Hij werd hiertoe geïnspireerd door een episch Russisch gedicht dat handelt over Sadko uit Novgorod, een koopman en muzikant die naar de zeebodem afdaalt om daar een voorstelling voor de 'Onderwater Koning' te geven. Als hij aan dat verzoek heeft voldaan dient hij vervolgens met een van de vele dochters van de zeekoning te trouwen, maar wel nadat hij eerst uit het internationale scala van waternimfen de enige juiste heeft gekozen. Op het schilderij is dat de bescheiden persoon helemaal linksboven, zijnde 'de uit Rusland afkomstige'. Onder geen beding mag hij het huwelijk echter daadwerkelijk consumeren want dan kan hij nooit meer terugkeren naar zijn eigen wereld, en bijgevolg ook niet naar zijn 'aardse' vrouw en kinderen in Novgorod.

Ik zag dit metershoge kunstwerk eind januari 2017 in het Drents Museum in Assen waar op dat moment een overzichtstentoonstelling gehouden werd van de zogeheten Peredvizhniki (De Trekkers), realistische schilders die, eind negentiende eeuw, in groepsverband reizende tentoonstellingen organiseerden en die met hun nationalistische en sociaal-politieke opvattingen de Russische kunstwereld danig in beroering brachten. Ik was erg onder de indruk van Sadko en zijn nimfen, veel meer dan van Repins beroemdste werk De Wolgaslepers dat ook op de tentoonstelling te zien was, en dus keerde ik er tijdens mijn bezoek steeds naar terug. Ik denk dat dit vooral te maken had met de ongrijpbare, sprookjesachtige sfeer - de details van Sadko's avontuur kende ik op dat moment nog niet - en natuurlijk eveneens met het feit dat May Khoen nauwelijks een half jaar daarvoor was overleden, waardoor ook ik me toen in een nogal bevreemdende, enigszins op een onderwaterwereld lijkende, gemoedstoestand bevond.*2


©Huub Drenth

*1 Zie ook mijn post van 15 juli 2019 over deze gebeurtenis.

*2 Ga voor meer informatie over dit werk naar Wikipedia.

Het raadsel van de Overtoom

 

Een meisje van twaalf vraagt of ik weet
waar op de Overtoom de muziekschool is
ik weet het niet heb je het nummer niet
de Overtoom is zo lang maar verderop
dat rode gebouw zie je wel is een school
misschien is het daar maar daar is het niet
blijkt als ze me achterna komt gelopen
daar is het niet zegt ze ik ga maar terug
naar mijn moeder en vraag haar het nummer
zegt ze en aarzelt (haar mond) en blijft staan
alsof het om iets anders gaat en kijkt me aan
(haar ogen) of ik de oplossing weet
maar ik ben op weg naar iets anders
dat ik ook al niet oplossen kan
terwijl zij natuurlijk de oplossing was

                                Remco Campert

Gisteren is Remco Campert overleden. Hij was bijna 93. De eerste keer dat ik hem in levenden lijve zag was in café Welling, ergens midden jaren tachtig. Het was in de zomer, meen ik me te herinneren. Of was het misschien al herfst? Ik stond aan de bar op een vriendin te wachten en hij zat, op het rode pluche rechts van mij, wat voor zich uit te staren, alsof hij aan het mediteren was. Fremdkörper en stamgast in een persoon verenigd, zo viel zijn nogal aanwezige afwezigheid te definiëren. Serene stilte omringd door wellustig kroegrumoer. Onverstoorbaar nam hij zo af en toe een teugje uit zijn glas. Ook het leven hoort bij de dood, stelde hij die bewuste namiddag ongetwijfeld weer eens vast.

©Huub Drenth

Zie ook mijn post As a flower of the field.